Cổ tức: Khi lợi nhuận quay về tay nhà đầu tư

Cổ tức là gì?

Cổ tức là phần lợi nhuận ròng sau thuế mà doanh nghiệp phân phối cho cổ đông dựa trên tỷ lệ cổ phần họ nắm giữ. Đây là một trong những cơ chế quan trọng nhất để doanh nghiệp chuyển lợi nhuận trở lại cho nhà đầu tư, đồng thời thể hiện sức khỏe tài chính và cam kết của ban lãnh đạo trong việc tạo giá trị bền vững.

Hoạt động chi trả cổ tức thường diễn ra định kỳ theo quý, nửa năm hoặc hằng năm, tùy chính sách từng công ty. Với nhà đầu tư, cổ tức không chỉ là nguồn thu nhập thụ động mà còn là tín hiệu cho thấy doanh nghiệp có dòng tiền ổn định, hoạt động kinh doanh hiệu quả và đủ khả năng chia sẻ lợi nhuận thay vì giữ lại toàn bộ để tái đầu tư.

Các mốc thời gian quan trọng khi nhận cổ tức

Trong thị trường chứng khoán, việc chi trả cổ tức không diễn ra ngay lập tức sau khi doanh nghiệp công bố, mà được quy định theo một chuỗi mốc thời gian rõ ràng.

Hiểu đúng những mốc này giúp nhà đầu tư tránh nhầm lẫn khi thấy giá cổ phiếu biến động và biết chính xác khi nào mình được hưởng quyền lợi.

• Ngày công bố (Declaration Date): Đây là thời điểm doanh nghiệp chính thức thông báo kế hoạch chia cổ tức, bao gồm tỷ lệ, hình thức và lịch thanh toán. Ngày công bố thường phản ánh sức khỏe tài chính và chiến lược phân phối lợi nhuận của công ty, đồng thời tác động trực tiếp đến kỳ vọng thị trường.
• Ngày giao dịch không hưởng quyền (Ex-dividend Date – GDKHQ): Là ngày đầu tiên mà người mua cổ phiếu sẽ không còn quyền nhận cổ tức trong kỳ hiện tại. Nếu muốn được nhận cổ tức, nhà đầu tư phải mua và nắm giữ cổ phiếu trước ngày này. Vào phiên giao dịch GDKHQ, giá cổ phiếu thường được điều chỉnh giảm kỹ thuật đúng bằng số tiền cổ tức chi trả, phản ánh việc một phần giá trị đã được tách ra để chuyển cho cổ đông.
• Ngày đăng ký cuối cùng (Record Date): Rơi vào một ngày làm việc sau GDKHQ, đây là thời điểm công ty chính thức “chốt danh sách” cổ đông có quyền nhận cổ tức. Danh sách này dựa trên dữ liệu từ Trung tâm Lưu ký Chứng khoán, đảm bảo sự minh bạch và công bằng cho tất cả cổ đông.
• Ngày thanh toán (Payment Date): Là ngày doanh nghiệp thực hiện chuyển tiền mặt về tài khoản chứng khoán của cổ đông, hoặc ghi nhận thêm cổ phiếu mới trong trường hợp chi trả bằng cổ phiếu. Đây là lúc cổ đông thực sự nhận được lợi ích từ chính sách cổ tức.

Các hình thức chi trả cổ tức

Trong chứng khoán, có hai hình thức chi trả cổ tức phổ biến: cổ tức bằng tiền mặt và cổ tức bằng cổ phiếu.

Chi trả cổ tức bằng Tiền mặt

Đây là hình thức phổ biến nhất. Doanh nghiệp trích lợi nhuận sau thuế để trả trực tiếp cho cổ đông qua tài khoản chứng khoán. Ví dụ, nếu công ty công bố cổ tức tiền mặt 10% mệnh giá, mỗi cổ phiếu 10,000 VND sẽ được nhận 1,000 VND.

Khi doanh nghiệp chi trả cổ tức bằng tiền mặt, một phần lợi nhuận rời khỏi công ty và được chuyển trực tiếp đến cổ đông. Vì vậy, giá cổ phiếu vào ngày giao dịch không hưởng quyền (GDKHQ) sẽ được điều chỉnh giảm đúng bằng số tiền đã chi trả.

Sự “giảm giá” này chỉ mang tính kỹ thuật để phản ánh dòng tiền đã phân phối, chứ không có nghĩa là giá trị doanh nghiệp sụt giảm hay hoạt động kinh doanh yếu đi.

Công thức điều chỉnh chung như sau: 

Giá điều chỉnh = Giá đóng cửa phiên liền trước ngày GDKHQ – Cổ tức tiền mặt trên mỗi cổ phiếu

Một ví dụ thực tế về trả cổ tức bằng tiền mặt là Techcombank (TCB). Techcombank công bố tỷ lệ cổ tức tiền mặt là 15% mệnh giá, tức là mỗi cổ phiếu nhận 1,500 đồng.

Điều này có nghĩa là nếu nhà đầu tư sở hữu 1,000 cổ phiếu TCB, bạn sẽ nhận được 1,500,000 VND tiền mặt trực tiếp chuyển về tài khoản chứng khoán của mình. Với thị giá bình quân của TCB trong 12 tháng khoảng 30,000-35,000 VND/cổ phiếu, tỷ suất cổ tức tiền mặt ước tính rơi vào khoảng 4-5%.

Ví dụ, nếu trước ngày GDKHQ, giá cổ phiếu TCB đóng cửa ở mức 32,000 đồng, vào sáng ngày GDKHQ giá tham chiếu sẽ được điều chỉnh giảm đúng bằng số cổ tức chi trả theo công thức:

Giá điều chỉnh = 32,000 - 15,000 = 30,500,000/cổ phiếu

Chi trả cổ tức bằng Cổ phiếu

Khác với tiền mặt, doanh nghiệp có thể phân phối lợi nhuận bằng cách phát hành thêm cổ phiếu và chia miễn phí cho cổ đông hiện hữu.

Ví dụ, Sacombank (STB) năm 2024 trả cổ tức bằng cổ phiếu tỷ lệ 35%, tức 100 cổ phiếu được nhận thêm 35 cổ phiếu.

Khi đó, giá điều chỉnh giảm theo công thức:

Giá điều chỉnh = Giá trước GDKHQ / (1 + Tỷ lệ cổ tức bằng cổ phiếu)

Nếu giá trước GDKHQ là 18,000 VND, sau điều chỉnh sẽ còn khoảng 13,333 VND/cp. Tổng giá trị không đổi, nhưng số cổ phiếu trong tài khoản nhiều hơn. Đây chính là sự pha loãng kỹ thuật do chia lợi nhuận bằng cổ phiếu.

Các hoạt động liên quan đến cổ tức và phát hành thêm cổ phiếu

Trong thị trường chứng khoán, chi trả cổ tức bằng cổ phiếu và phát hành thêm cổ phiếu để huy động vốn thường dễ bị nhầm lẫn vì cả hai đều làm số lượng cổ phiếu lưu hành tăng và giá cổ phiếu điều chỉnh giảm.

Tuy nhiên, bản chất của chúng hoàn toàn khác nhau.

• Cổ tức bằng cổ phiếu: Là cách doanh nghiệp phân phối lợi nhuận cho cổ đông bằng cách phát hành thêm cổ phiếu thay vì tiền mặt. Tổng giá trị cổ phần nhà đầu tư nắm giữ không đổi, chỉ tăng số lượng cổ phiếu và giá tham chiếu giảm tương ứng để phản ánh sự pha loãng.
• Phát hành thêm cổ phiếu: Mục tiêu không phải chia lợi nhuận mà là huy động vốn mới cho doanh nghiệp. Công ty bán cổ phiếu mới (thường cho cổ đông hiện hữu với giá ưu đãi) để lấy tiền phục vụ đầu tư và hoạt động. Khi đó, giá cổ phiếu được điều chỉnh theo công thức để đảm bảo vốn hóa phản ánh đúng số vốn mới huy động.

Ví dụ: Một công ty có 10 triệu cổ phiếu, giá đóng cửa trước GDKHQ là 30,000 VND/cp. Doanh nghiệp phát hành thêm 5 triệu cổ phiếu với giá 20,000 VND/cp → giá điều chỉnh sau GDKHQ là 26,667 VND/cp. Thoạt nhìn giá giảm, nhưng thực chất tổng giá trị nắm giữ không thay đổi vì cổ đông có quyền mua cổ phiếu mới với giá ưu đãi.

Nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm thường chỉ thấy giá giảm mà không phân biệt được nguyên nhân:

• Nếu là cổ tức bằng cổ phiếu, đó chỉ là sự phân phối lợi nhuận, nhà đầu tư không bị mất giá trị.
• Nếu là phát hành thêm cổ phiếu, giá trị thực tế phụ thuộc vào hiệu quả sử dụng vốn sau khi huy động.

Chính vì sự tương đồng ở “giá giảm và số lượng tăng”, nhiều người dễ nhầm lẫn giữa hai hoạt động này, từ đó hoặc lo lắng không cần thiết, hoặc chủ quan bỏ qua rủi ro pha loãng.

Ý nghĩa của cổ tức đối với nhà đầu tư

Cổ tức không chỉ đơn thuần là phần lợi nhuận doanh nghiệp chia lại cho cổ đông, mà còn phản ánh sức khỏe tài chính, hiệu quả hoạt động và cam kết của ban lãnh đạo trong việc mang giá trị quay trở lại cho nhà đầu tư. Một công ty duy trì chính sách chi trả cổ tức đều đặn thường được xem là có dòng tiền ổn định, khả năng sinh lời bền vững và định hướng dài hạn rõ ràng.

Với nhà đầu tư, cổ tức đóng vai trò như nguồn thu nhập thụ động: họ có thể tiếp tục nắm giữ cổ phiếu mà vẫn nhận được dòng tiền định kỳ, thay vì phải bán cổ phiếu để hiện thực hóa lợi nhuận. Nếu số cổ tức này được tái đầu tư, nhà đầu tư còn có thể hưởng hiệu ứng lãi kép, giúp danh mục tăng trưởng mạnh mẽ theo thời gian. Đây là lý do nhiều người ưa chuộng các doanh nghiệp có chính sách chia cổ tức ổn định như một chiến lược đầu tư dài hạn.

Tuy nhiên, cổ tức cũng có những giới hạn. Doanh nghiệp có thể cắt giảm hoặc tạm ngừng chi trả khi lợi nhuận suy giảm, khiến thu nhập bị gián đoạn. Ngoài ra, vào ngày giao dịch không hưởng quyền (GDKHQ), giá cổ phiếu thường được điều chỉnh giảm đúng bằng số cổ tức chi trả, nên nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm dễ hiểu nhầm là giá cổ phiếu sụt giảm bất thường. Bên cạnh đó, yếu tố thuế và phí giao dịch cũng làm giảm lợi ích thực nhận.

Tóm lại, cổ tức mang ý nghĩa kép: vừa là thước đo sức mạnh tài chính và uy tín của doanh nghiệp, vừa là công cụ tạo thu nhập bền vững cho nhà đầu tư. Để tận dụng tối đa, nhà đầu tư cần hiểu rõ cơ chế chi trả, ưu nhược điểm và gắn nó với chiến lược nắm giữ dài hạn phù hợp.