Chứng khoán là gì? Vai trò của các loại chứng khoán với nhà đầu tư

Chứng khoán là gì?

Chứng khoán (Securities) là một loại tài sản hoặc bằng chứng đại diện cho quyền sở hữu của nhà đầu tư với tài sản của tổ chức, doanh nghiệp hoặc công ty phát hành chúng.

Chứng khoán được chia thành 8 loại khác nhau: cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký, chứng khoán phái sinh.

Như vậy, thị trường chứng khoán là một thị trường tài chính, nơi các nhà đầu tư có thể thực hiện mua và bán chứng khoán. Thông qua thị trường chứng khoán: 

• Các công ty, chính phủ và tổ chức tài chính thu hút vốn đầu tư cho hoạt động kinh doanh bằng cách phát hành chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu,...).
• Ở góc độ nhà đầu tư, họ có thể nhận được lợi nhuận khi tham gia giao dịch hoặc hưởng cổ tức.

Sàn chứng khoán đầu tiên trên thế giới

Thị trường chứng khoán được cho là hình thành đầu tiên ở châu Âu, nơi diễn ra hoạt động giao thương của nhiều hàng hóa trên toàn cầu. Sở giao dịch chứng khoán Amsterdam thành lập vào năm 1602 bởi Công ty Đông Ấn Hà Lan, được xem là sàn chứng khoán đầu tiên của thế giới và là một trong những công ty thương mại hàng đầu thời điểm đó.

Tuy nhiên, vì quy mô kinh tế của Hà Lan nhỏ hơn Mỹ, do đó các sàn chứng khoán Mỹ như  NYSE và Nasdaq lại có quy mô lớn hơn nhiều dù thành lập sau.

Các loại chứng khoán phổ biến

Sự phát triển của thị trường chứng khoán đã cho ra mắt nhiều dạng chứng khoán đa dạng. Trong 8 dạng được đề cập phía trên, chúng được chia thành 3 thị trường chính:

• Equity Market (Thị trường vốn): Cổ phiếu.
• Debt Market (Thị trường nợ): Trái phiếu.
• Derivatives Market (Thị trường phái sinh): Chứng chỉ quỹ, chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký, chứng khoán phái sinh.
• Riêng ETF là dạng quỹ đầu tư tham gia vào nhiều thị trường khác nhau, họ có thể mua bán cổ phiếu, trái phiếu, giao dịch phái sinh, hàng hoá. Vì vậy ETF không được xếp vào một thị trường cụ thể.

Cổ phiếu

Cổ phiếu (Share/Stock) là chứng khoán đảm bảo cho số tiền nhà đầu tư đã đóng góp vào công ty phát hành. Người nắm giữ cổ phiếu sẽ gọi là cổ đông, có vai trò giống chủ sở hữu công ty và có quyền dự họp đại hội cổ đông, biểu quyết, đề xuất ý kiến liên quan đến các hoạt động của công ty.

Nếu như công ty kinh doanh có lãi, cổ đông sẽ nhận về cổ tức hoặc các lợi ích khác khi cổ phiếu tăng giá. Ngược lại, khi công ty làm ăn thua lỗ hoặc phá sản, cổ đông sẽ là bên chịu rủi ro trước các thực thể khác.

Thị trường có 2 dạng phổ biến là Cổ phiếu thường (common stock) và Cổ phiếu ưu đãi (preferred stock). Cổ phiếu cũng là dạng chứng khoán được giao dịch phổ biến nhất được giao dịch trên các sàn chứng khoán. Một số công ty và cổ phiếu của họ như: Apple (AAPL), Microsoft (MSFT), Alphabet (GOOG), Amazon (AMZN), Tesla (TSLA),...

Trái phiếu

Trái phiếu (Bonds) là một loại giấy chứng nhận nợ, thường được phát hành bởi các công ty, chính phủ hoặc các tổ chức tài chính để vay tiền từ công chúng hoặc các nhà đầu tư. Khi nắm giữ trái phiếu, bạn đang là chủ nợ của công ty (hay còn gọi là trái chủ).

Trái phiếu sẽ có thời gian đáo hạn và lãi suất. Nếu công ty kinh doanh có lãi, bạn sẽ nhận về mức lãi suất cố định sau khoảng thời gian thỏa thuận trên trái phiếu. Nếu công ty phá sản hoặc giải thể, thì trái chủ được ưu tiên thanh toán để thu hồi nợ.

Trái phiếu có nhiều dạng khác nhau, tuy nhiên 2 dạng phổ biến nhất là trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp. Đa số các quốc gia đều phát hành trái phiếu, Mỹ gọi là US Treasury Bond, Việt Nam có trái phiếu chính phủ do Bộ Tài chính phát hành. Ngoài ra, các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam cũng phát hành trái phiếu như Vingroup, VPBank, Novaland,...

Chứng chỉ quỹ

Chứng chỉ quỹ là một loại chứng khoán, biểu thị quyền sở hữu phần tài sản đã góp vào quỹ đầu tư. Nói cách khác, chứng chỉ quỹ cho phép các nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục đầu tư, khi giữ một phần nhỏ cổ phần tất cả công ty trong quỹ mà không cần mua trực tiếp.

Các công ty chứng khoán thường thành lập nhiều quỹ đầu tư, mỗi quỹ đầu tư (đại diện cho một chứng chỉ quỹ khác nhau) sẽ có mức độ rủi ro và chiến lược đầu tư khác nhau. 

Khi đầu tư chứng chỉ quỹ, nhà đầu tư ủy quyền quyết định cho các chuyên gia và trả mức phí nhỏ như phí dịch vụ quản lý quỹ. Một số chứng chỉ quỹ phổ biến tại Việt Nam: Chứng chỉ quỹ Techcombank (iFUND), Chứng chỉ quỹ VnDirect (VNDAF), Chứng chỉ quỹ SSI-SCA,...

Chứng quyền

Chứng quyền là một loại chứng khoán phái sinh, cho phép nhà đầu tư mua hoặc bán một tài sản cơ bản (thường là cổ phiếu) với một giá cố định trong một khoảng thời gian nhất định. Người mua chứng quyền có quyền nhưng không bắt buộc mua hoặc bán cổ phiếu cơ bản. Người bán chứng quyền có trách nhiệm bán hoặc mua cổ phiếu cơ bản nếu người mua quyền lựa chọn thực hiện quyền của mình.

Chứng quyền có đảm bảo

Chứng quyền có đảm bảo là một loại chứng khoán phái sinh, tương tự như chứng quyền, nhưng được đảm bảo bởi một khoản tiền đặt cọc (gọi là margin). Người mua chứng quyền có đảm bảo phải trả một khoản tiền đặt cọc để đảm bảo việc thanh toán khi giao dịch kết thúc. Khi giao dịch kết thúc, người mua có thể chọn mua hoặc bán cổ phiếu cơ bản, trong khi người bán phải đảm bảo thanh toán giá trị tương ứng của cổ phiếu.

Quyền mua cổ phần

Quyền mua cổ phần là một loại chứng quyền cho phép người nắm giữ nó mua cổ phiếu của công ty với giá ưu đãi so với giá thị trường trong một khoảng thời gian nhất định.

Quyền mua cổ phiếu thường được phát hành như một phần của một chương trình phát hành cổ phiếu mới hoặc để tăng vốn cho công ty hoặc ưu đãi cho các nhân viên lâu năm, nhân viên ưu tú có được quyền mua cổ phần của công ty với giá ưu đãi so với giá thị trường.

Khi đầu tư vào quyền mua cổ phần, người mua sẽ phải trả một khoản phí mua quyền, được gọi là giá trị quyền, để có quyền mua cổ phiếu với giá ưu đãi vào thời điểm quyền được thực hiện. Nếu quyền mua cổ phiếu không được sử dụng trước khi hết hạn, nó sẽ mất giá trị và không còn có giá trị nữa.

Chứng chỉ lưu ký

Chứng chỉ lưu ký (hay chứng chỉ lưu trữ) là giấy chứng nhận tài sản không yêu cầu việc chuyển giao vật lý. Thay vì cầm trên tay giấy tờ chứng khoán, người đầu tư sẽ giữ các chứng chỉ lưu ký tại một tổ chức lưu ký (là các công ty chứng khoán như Công ty CP Lưu ký Chứng khoán Việt Nam - VSD).

Chứng chỉ lưu ký phổ biến bao gồm chứng chỉ quỹ đầu tư, chứng chỉ kỳ hạn và trái phiếu doanh nghiệp. Các chứng chỉ lưu ký thường được sử dụng để đầu tư vào các loại tài sản như chứng khoán, trái phiếu và quỹ đầu tư. Khi đầu, nhà đầu tư sẽ nhận được một chứng chỉ do tổ chức lưu ký cấp, xác nhận số lượng và giá trị tài sản tương ứng.

Việc giữ giấy tờ chứng khoán truyền thống, việc sử dụng chứng chỉ lưu ký giúp đơn giản hóa quá trình giao dịch và chuyển nhượng tài sản, giảm thiểu rủi ro mất mát hoặc giấy tờ bị mất mát.

Chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh là loại chứng khoán được tạo ra từ một tài sản cơ bản như cổ phiếu, chỉ số chứng khoán, ngoại tệ, hàng hóa hoặc tài sản tương lai khác. Chúng được giao dịch dưới dạng hợp đồng phái sinh, cho phép người mua và người bán thỏa thuận về giá và thời điểm giao dịch tài sản cơ bản trong tương lai.

Vai trò của chứng khoán với các thực thể

Thị trường chứng khoán là nơi tham gia của nhiều thực thể và mang lại lợi ích cho tất cả các bên.

Nhà đầu tư

Nhà đầu tư gọi chung có thể là các cá nhân hoặc nhà đầu tư tổ chức, chẳng hạn như quỹ tương hỗ, quỹ hưu trí hoặc quỹ phòng hộ. Nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán với mục tiêu là tiêu kiếm lợi nhuận, họ có thể đầu tư vào nhiều dạng tài sản như cổ phiếu, trái phiếu... tùy vào tình hình thị trường và chiến lược đầu tư.

Công ty

Các công ty phát hành cổ phiếu để huy động vốn cho việc mở rộng kinh doanh, nghiên cứu và phát triển hoặc các mục đích khác. Bằng cách bán cổ phiếu, các công ty có thể huy động tiền mà không phát sinh nợ. Ngoài ra, việc niêm yết công khai có thể tăng khả năng hiển thị và độ tin cậy, điều này có thể thu hút nhiều nhà đầu tư và khách hàng hơn.

Sàn chứng khoán

Sàn giao dịch chứng khoán cung cấp một nền tảng cho các công ty niêm yết cổ phiếu của họ và cho các nhà đầu tư mua và bán chúng.

Sở giao dịch chứng khoán kiếm doanh thu bằng cách tính phí cho các công ty niêm yết, thực hiện giao dịch và cung cấp dữ liệu thị trường. Ngoài ra, các sàn giao dịch chứng khoán giúp tạo điều kiện phát hiện giá và thanh khoản, có thể mang lại lợi ích cho cả công ty và nhà đầu tư.

Mô giới (Broker)

Công ty hoặc người môi giới đóng vai trò trung gian giữa người mua và người bán, thực hiện các giao dịch thay mặt cho khách hàng của họ. Họ có thể là nhà môi giới đầy đủ dịch vụ hoặc nhà môi giới giảm giá, tùy thuộc vào mức độ dịch vụ mà họ cung cấp.

Người môi giới kiếm tiền hoa hồng trên các giao dịch và có thể cung cấp các dịch vụ bổ sung, chẳng hạn như tư vấn đầu tư, nghiên cứu và quản lý danh mục đầu tư. Chúng cũng giúp đảm bảo rằng các giao dịch được thực hiện hiệu quả và chính xác.

Tại Việt Nam, các công ty chứng khoán như VnDirect cũng đóng vai trò mô giới kết nối nhà đầu tư với các sàn chứng khoán như HoSE vì nhà đầu tư không thể mua trực tiếp thông qua sàn.

Cơ quản quản lý

Cơ quan quản lý giám sát thị trường chứng khoán để đảm bảo rằng nó hoạt động công bằng và minh bạch. Ví dụ về các cơ quan quản lý bao gồm Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) tại Hoa Kỳ và Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) tại Vương quốc Anh.

Cơ quan quản lý giúp duy trì tính toàn vẹn của thị trường chứng khoán bằng cách thực thi các quy tắc và quy định, phát hiện và ngăn chặn gian lận và giao dịch nội gián, đồng thời bảo vệ nhà đầu tư. Điều này có thể giúp thúc đẩy niềm tin vào thị trường chứng khoán và thu hút nhiều nhà đầu tư hơn theo thời gian.

Tổng kết

Phía trên là kiến thức cơ bản nhất về chứng khoán. Trong bài viết tới, Coin98 Insights sẽ có thêm các bài viết liên quan giúp bạn hiểu hơn về hoạt động đầu tư chứng khoán cũng như sự liên quan của chứng khoán đến thị trường Crypto.