ZkSync Era úp mở về việc ra mắt token và layer 3

The Spotlight là series phỏng vấn độc quyền giữa Coin98 Insights với các builder trong ngành về những chủ đề nóng trên thị trường. Nhân vật trong bài phỏng vấn lần này là Omar Azhar - Head of Business Development của Matter Labs, công ty đang phát triển nền tảng ZkSync Era. 

Matter Labs đã gọi vốn được 458 triệu USD từ nhiều ông lớn như Dragonfly Capital, a16z, Blockchain Capital và tạo nên một "cơn sốt" giữa mùa hè 2023, thu hút nhiều người tham gia trải nghiệm dự án.

- Xin chào Omar. Anh có nền tảng về toán và vật lý, từng làm tại MIT và công ty tư vấn lớn, sau đó lại chuyển sang máy học và AI. Vậy có lý do nào đặc biệt khiến anh tham gia crypto?

Omar Azhar: Tôi dành phần lớn thời gian làm việc tại tập đoàn EY để giải quyết nhiều vấn đề như dữ liệu quy mô lớn, dịch vụ tài chính, sau đó là các ngành như chuỗi cung ứng hay dầu mỏ, khí đốt.

Trong quá trình này, tôi nhận ra có nhiều vấn đề không thể thực sự được giải quyết bằng công nghệ Web 2, như việc phối hợp giữa các thực thể khác nhau để chia sẻ dữ liệu.

Ví dụ, giữa các ngân hàng với nhau, bạn muốn chia sẻ thông tin của khách hàng như lịch sử tín dụng hoặc giao dịch để ngăn chặn gian lận và giúp xây dựng lịch sử tín dụng. Công nghệ Web 2 vốn mang tính tập trung không giải quyết được vấn đề phối hợp này.

Tuy nhiên, blockchain có thể. Nó ra đời với mục đích xây dựng hệ sinh thái mở để chia sẻ dữ liệu an toàn, giải quyết các vấn đề về phối hợp thông qua cơ chế đồng thuận của blockchain. Và lúc đó tôi nhận ra, mình phải chuyển sang làm việc với công nghệ này, và tôi tham gia Matter Labs.

- Matter Labs đứng sau zkSync, một giải pháp Layer 2 để mở rộng quy mô. Để người đọc có cái nhìn tổng thể, anh có thể cho biết tại sao chúng ta cần Layer 2?

Omar Azhar: Tôi sẽ bắt đầu với blockchain cổ điển và bộ ba bất khả thi của nó: bảo mật - tốc độ - phi tập trung. Bạn chỉ có thể đạt 2/3 yếu tố trên và đây là sự đánh đổi. Blockchain thường sẽ tập trung vào bảo mật và phi tập trung vì đây là ý tưởng cốt lõi cho sự ra đời của nó. Vì thế, khả năng mở rộng sẽ được thực hiện qua Layer 2 với các giao dịch được thực hiện trên đó.

Hiện tại, chúng ta có hai loại rollup dùng cho việc mở rộng: Optimistic rollups khá mạnh mẽ và trưởng thành với những người dẫn đầu như Arbitrum và Optimism; ZK-rollups thiên về công nghệ mở rộng quy mô hơn là quyền riêng tư với nhiều công ty như StakeWare, zkSync, Scroll, Polygon zkEVM, Taiko.

Gần đây còn có Coinbase xây dựng Base trên OP Stack, ConsenSys hiện cũng có một zkEVM gọi là Linea. Có thể thấy, nhiều mạng đang cạnh tranh với nhau để cố gắng giải quyết vấn đề mở rộng.

- Nói về zkSync, tại sao các anh chọn phương án mở rộng ZK-rollups chứ không phải thứ khác?

Omar Azhar: Khi thành lập zkSync ba năm trước, những người sáng lập của chúng tôi đã đặt câu hỏi: Đâu là con đường ngắn nhất để mở rộng quy mô Ethereum và áp dụng rộng rãi crypto?

Họ suy tính về điều này trong thời gian dài và xem xét nhiều lựa chọn phổ biến thời đó như sidechain và Plasma. Nhưng trong suy nghĩ của họ, những giải pháp này có lẽ không phải con đường trực tiếp. Vì thế, họ chọn công nghệ ZK-rollups, một ý tưởng vẫn còn khá mới thời điểm đó và được cho rằng phải mất ít nhất 5 năm nữa mới hoàn thiện.

Logic đằng sau quyết định này là: tại sao phải thực hiện từng bước nhỏ ở giữa trong khi có thể đi thẳng từ A đến B? Đây là con đường ngắn nhất. Và những người sáng lập của chúng tôi nghĩ ZK-rollups là con đường đó.

- Cụ thể, ZK-rollups có ưu điểm gì so với Optimistic rollups?

Omar Azhar: Có thể nói, ZK-rollups đang được xem là “endgame” cho vấn đề mở rộng quy mô, nhờ tính năng giúp giảm sự phụ thuộc vào niềm tin. Cụ thể, nó sử dụng mật mã và toán học (ở đây là zero knowledge proof) để xác thực giao dịch.

Hiện tại, quá trình xác minh này diễn ra khá nhanh, khoảng một vài giờ. Nhưng tôi nghĩ đến cuối, nó có thể giảm xuống vài phút và sau đó nhanh hơn một phút.

Trong khi đó, với Optimistic rollups, thời gian chờ xác minh là 7 ngày. Lúc đầu, nó giả định lạc quan rằng các giao dịch hợp lệ và sau đó đưa ra một khoảng thời gian chờ để tạo bằng chứng gian lận chứng minh những giao dịch này không hợp lệ.

Vì lý do đó, ZK-rollups hiện được săn đón và ngày càng được nhiều công ty sử dụng.

Optimistic rollups vs. ZK-rollups: Ngựa vs xe hơi?

- Có ý kiến cho rằng, đến cuối cùng các giao thức sẽ chuyển qua sử dụng ZK-rollups, vì việc bám trụ Optimistic rollups cũng giống như cố chấp dùng ngựa trong thời đại xe hơi. Anh nghĩ sao về điều này?

Omar Azhar: Tôi nghĩ Optimistic rollups tiến bộ hơn nhiều so với ngựa. Có thể cho Ethereum là ngựa và Optimistic rollups sẽ là thế hệ xe hơi đầu tiên với những cải tiến lớn. Hãy nhìn những gì Arbitrum và Optimism đang làm. Khi sử dụng những nền tảng này, người dùng có thể thực hiện giao dịch nhanh với mức phí rẻ.

Tuy nhiên, có thể xem ZK-rollups là thế hệ xe hơi kế tiếp - đi nhanh hơn, xa hơn và mượt mà hơn. Thậm chí chúng ta có thể nhìn công nghệ này như động cơ phản lực.

- Như anh vừa đề cập, hiện trên thị trường có rất nhiều giải pháp mở rộng quy mô, vậy làm sao chúng ta có thể giải quyết vấn đề phân mảnh thanh khoản?

Omar Azhar: Chắc chắn có tồn tại vấn đề phân mảnh thanh khoản. Nhưng bạn có thể thấy, không bao giờ xảy ra trường hợp mỗi giao thức sở hữu 10% tổng thanh khoản. Ba giao thức hàng đầu sẽ sở hữu nhiều thanh khoản nhất và phần còn lại sẽ chiếm khoảng 20% thanh khoản.

Điều này giúp ích một chút cho vấn đề phân mảnh thanh khoản, ngoài ra có nhiều bridge và công nghệ cross-chain đang được xây dựng để hỗ trợ tính thanh khoản này.

Tuy nhiên hiện tại, có vấn đề với bridge, đó là người dùng phải chuyển tài sản một cách khá thủ công với việc tham gia nhiều mạng khác nhau. Nhưng ngày càng nhiều ứng dụng, đặc biệt một số ví được xây dựng để cho phép mọi thứ được thực hiện trên một chain cụ thể, thậm chí bạn không cần biết đó là chain nào. Chain sẽ cung cấp một menu tuỳ chọn nhiều ứng dụng và bạn chỉ việc sử dụng, tất cả những thứ khác như bridge tài sản đã có các ví đó lo.

- Gần đây, ZkSync Era trở thành zkEVM đầu tiên ở dạng alpha được cung cấp rộng rãi cho người dùng, và nó được xem là “endgame” cho vấn đề mở rộng trên Ethereum. Tuy nhiên, anh nghĩ gì khi phí gas trên mạng cũng tăng đột biến do người dùng FOMO airdrop?

Omar Azhar: Đúng là rollups vẫn còn rất nhạy cảm với việc phí gas tăng đột biến trên Ethereum. Tôi nghĩ chúng ta cần bắt đầu chuyển nhiều hoạt động ra khỏi Layer 1 của Ethereum đến các rollup.

Đây là một tiến triển tự nhiên diễn ra theo thời gian, đặc biệt khi những tính năng tối ưu hoá khác sắp ra mắt như EIP-4844 giúp giảm đáng kể phí calldata. Thông thường, dữ liệu bạn gửi đến giao dịch trên Ethereum chiếm khoảng 90% phí, giải quyết được điều này và mọi người sẽ hài lòng.

Ngoài những cập nhật hệ thống này ở Layer 2, chúng tôi còn có Hyperchain - về cơ bản giống với zkSync Era nhưng đây là chain riêng nằm trên zkSync. Do đó, sẽ có những thứ như zkPorter hoặc Validium chain và chúng cũng giúp giảm đáng kể phí calldata.

Mùa hè của zkSync Era

- Cùng là các giao thức sử dụng giải pháp ZK-rollups, zkSync Era có điểm gì khác biệt so với Polygon zkEVM và Scroll?

Omar Azhar: Một trong những điểm khác biệt chính của zkSync Era so với các giao thức khác là “account abstraction”. Rất nhiều dự án đã tận dụng tính năng này để xây dựng phần UX tốt hơn.

Ví dụ, với SyncSwap, bạn không cần chờ approve và swap giao dịch như thông thường, mà chỉ cần nhấn một nút là xong. Còn nếu bạn dùng Mute, họ sẽ hoàn trả hoặc hỗ trợ một khoản phí giao dịch đáng kể với một số loại swap nhất định.

Với những ứng dụng trò chơi như Tevaera, họ có hệ sinh thái game on-chain. Còn với những ví như Argent, họ không sử dụng seed phrase, mà thay vào đó là kích hoạt multisig.

Điểm khác biệt thứ hai là cách chúng tôi đăng dữ liệu lên Ethereum. Trong khi Polygon zkEVM và Scroll đăng toàn bộ dữ liệu đầu vào thì zkSync Era chỉ đăng sự khác biệt về trạng thái, điều này có lợi cho người dùng.

Ví dụ, nếu bạn thường xuyên thực hiện giao dịch, bạn chỉ cần trả tiền cho một lần cập nhật trạng thái, thay vì trả 100 lần cho việc đó.

Một khía cạnh thú vị khác là quyền riêng tư on-chain, theo đó bạn không cần gửi toàn bộ bằng chứng không kiến thức đến Layer 1, và do đó cũng tiết kiệm một khoản đáng kể tiền cho các giao dịch cá nhân.

Mùa hè này, khi mạng trưởng thành và phát triển hơn, mọi người sẽ sớm thấy rõ những khác biệt đó.

- Cụ thể, anh có thể nói rõ hơn về vai trò của “account abstraction” trong việc giúp nhiều người mới tham gia vào crypto không?

Omar Azhar: Như đã nói ở trên, tính năng này giúp xây dựng trải nghiệm web mà người dùng đã quen thuộc. Hiện tại, UX là vấn đề lớn trong crypto; trong lúc chơi game mà bạn cứ phải liên tục ký các giao dịch thì rất bực bội, đúng không? Account abstraction sẽ giải quyết vấn đề này.

Ngoài ra, nó còn dỡ bỏ rào cản về phí gas. Khi bạn mua hàng online, bạn không phải trả tiền cho hóa đơn Amazon AWS của trang web bạn đang dùng, mà chỉ trả cho mặt hàng bạn mua, thuế bán hàng hoặc chi phí vận chuyển. Tương lai, crypto phải đến được đó, nơi người dùng không cần trả phí gas liên quan.

Ngoài ra, account abstraction cũng giúp việc quản lý trở nên tốt hơn. Làm cách nào để bảo mật ví? Có thể tôi muốn xác thực bằng 2FA hoặc bằng tài khoản Gmail. Tôi muốn lấy lại ví của mình trong trường hợp bị mất mà không cần nhớ cụm 12 hay 24 seed phrase. Ngoài ra, tôi còn muốn có khả năng whitelist, cho phép tôi chỉ được giao dịch với một số trang web nhất định hoặc cho biết số ETH tôi có thể giao dịch mỗi ngày.

Layer 3 sẽ ra mắt sớm hơn bạn nghĩ!

- Hiện tại, zkSync Era không có token vì mạng vẫn đang khá tập trung, tuy nhiên điều này có thay đổi trong tương lai không?

Omar Azhar: Chúng tôi tránh đề cập những vấn đề liên quan token, nhưng một điều chính tôi có thể nói, đó là phi tập trung hóa là một ưu tiên lớn của chúng tôi. Và bạn biết rằng để bảo mật một mạng phi tập trung, có khả năng bạn sẽ cần đến token.

Có thể nói hiện tại chúng tôi là một mạng khá tập trung, và đây không phải vị trí chúng tôi muốn duy trì về lâu dài. Bất kể thế nào đi nữa, chính sách đúng đắn phải là phi tập trung. Trong roadmap, chúng tôi đang hướng đến tầm nhìn này bằng cách dần loại bỏ sự phụ thuộc vào Matter Labs trong tư cách Layer xã hội.

Trên Ethereum có các node để mọi người vận hành và tham gia mạng, zkSync cũng sẽ trở thành như thế trong tương lai. Đến cuối, mạng sẽ là hệ sinh thái hoàn toàn do cộng đồng sở hữu và vận hành; Matter Labs sẽ không còn là một thực thể tập trung nữa.

- ZkSync Era cũng đề cập nhiều đến Layer 3. Hiện tại trên thị trường chưa có phiên bản nào của ý tưởng mới này, anh có thể chia sẻ khi nào Layer 3 đầu tiên sẽ mainnet trên mạng không?

Omar Azhar: Đúng là hiện tại trên thị trường chưa có phiên bản nào của Layer 3 nhưng nó đang nhận được rất nhiều quan tâm của các công ty gaming, tổ chức, ngân hàng, công ty cung ứng…

Tôi không thể bình luận nhiều về thời gian ra mắt nhưng có thể nói nó chắc chắn sẽ đến sớm hơn bạn nghĩ. Chúng tôi sẽ có bất ngờ cho các bạn với nhiều ứng dụng thực tiễn thú vị cho Layer 3.

- Anh có thể chia sẻ một kỷ niệm đáng nhớ trong thời gian làm việc với zkSync Era không?

Omar Azhar: Gần đây CoinGecko có một bài đăng so sánh trạng thái của các blockchain; và một trong các biểu đồ cho thấy các nền tảng đã đạt một triệu giao dịch nhanh như thế nào hoặc tốc độ của chúng trong việc đạt 10,000 đến 100,000 người dùng đầu tiên.

Và bạn biết đấy, biểu đồ của zkSync Era bắn thẳng lên như một quả tên lửa. Đây chắc chắn là khoảnh khắc rất đáng nhớ với tôi, khi chỉ trong tuần đầu tiên, rất nhiều người dùng đã đến, rất nhiều giao dịch được thực hiện và rất nhiều ứng dụng triển khai trên mạng.

Tôi nghĩ zkSync có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong tương quan với bất kỳ Layer 2 nào hoặc thậm chí các blockchain công khai xét về hoạt động người dùng. Đây là một khoảnh khắc ngọt ngào khi chứng kiến nền tảng nhận được chấp thuận từ hệ sinh thái và cộng đồng.