Bong bóng kinh tế là gì? Nguyên nhân dẫn đến bong bóng kinh tế

Bong bóng kinh tế là gì?

Bong bóng kinh tế là một chu kì kinh tế xảy ra khi giá của một loại tài sản tăng đột biến so với giá trị thực của chúng, chẳng hạn như bất động sản, cổ phiếu hoặc hàng hoá. Theo sau đó, giá trị của tài sản sẽ giảm mạnh một cách nhanh chóng dẫn đến sự sụp đổ của thị trường gọi là hiện tượng “bong bóng vỡ”.

Dưới đây là một số bong bóng kinh tế phổ biến nhất:

• Bong bóng thị trường chứng khoán như quỹ hoán đổi danh mục (ETF), cổ phiếu của một ngành hoặc thị trường cụ thể… Đơn cử là bong bóng dotcom ở Mỹ các công ty công nghệ internet tăng vọt cuối những năm 1990.
• Bong bóng thị trường tài sản liên quan đến nhiều lĩnh vực khác của ngành kinh tế. Trong đó có thể kể đến bong bóng bất động sản vào cuối thập kỷ năm 2000.
• Bong bóng hàng hóa hình thành do các mặt hàng như tài nguyên và nguyên vật liệu hữu hình tăng giá đột ngột, bao gồm dầu, vàng, kim loại hay các loại cây trồng nông nghiệp...
• Bong bóng tín dụng là sự gia tăng nhanh chóng của những khoản vay tiêu dùng hoặc kinh doanh, công cụ nợ… Nói cách khác, các cá nhân hay doanh nghiệp đi vay nhiều hơn mức bình thường. Các loại nợ này có thể là trái phiếu, các khoản vay thế chấp nhà ở…

Nguyên nhân dẫn đến bong bóng kinh tế

Các trường phái kinh tế đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về nguyên nhân cốt lõi của hiện tượng bong bóng thị trường. Trong đó phổ biến nhất là:

Tâm lý lạc quan: Lý thuyết kinh tế học Keynes (thế kỷ 20) chỉ ra rằng, tâm lý đầu cơ hoặc lạc quan quá mức xuất phát từ tâm lý đám đông hay FOMO. Nói cách khác, nhà đầu tư mua bán dựa trên cảm xúc và kỳ vọng tăng lợi nhuận nhanh chóng nhưng không xem xét đến giá trị nội tại của tài sản. Khi nhiều người đổ xô vào thị trường, càng thúc đẩy giá nhảy vọt nhưng không bền vững, dễ dẫn đến hiện tượng bán tháo hay suy thoái.

Điều kiện tài chính dễ dàng: Các chính sách nới lỏng tiền tệ, giảm lãi suất, giảm thuế… của chính phủ nhằm kích thích tăng trưởng kinh tế nhưng không được kiểm soát chặt chẽ. Kết quả là, nhiều cá nhân hay tổ chức không đủ điều kiện vẫn có thể vay vốn và đầu tư. Và khi dòng tiền và nhu cầu đổ về tài sản quá lớn trong khi cung không đáp ứng đã làm giá tăng mạnh, góp phần tạo nên bong bóng.

Thông tin sai lệch và phóng đại truyền thông: Chẳng hạn như một công nghệ mới ra đời nhận được sự quan tâm lớn, truyền thông và mạng xã hội thổi phồng về tiềm năng và khả năng sinh lời trong tương lai. Điều này làm nhiều nhà đầu tư bị cuốn theo xu hướng lạc quan quá mức, dẫn kết hệ quả tiêu cực.

Tuy nhiên, dù ở góc nhìn nào thì mọi người đều đồng ý rằng các nhà đầu tư thường không nhận ra bong bóng đang hình thành cho đến khi thị trường sụp đổ.

Các giai đoạn khi bong bóng kinh tế xảy ra

Nghiên cứu của nhà kinh tế học Hyman P. Minsky đã giúp xác định các giai đoạn mà một bong bóng kinh tế xảy ra. Dưới đây là mô tả chi tiết hơn về từng giai đoạn:

Thay đổi lớn (Displacement):

• Bạn bị thu hút bởi một cơ hội mới hoặc sự đổi mới, chẳng hạn như công nghệ mới, chính sách hoặc một thị trường mới.
• Sự thay đổi này khiến bạn bắt đầu đổ nhiều vốn vào các tài sản, làm giá của chúng tăng lên.

Bùng nổ (Boom):

• Giá tài sản bắt đầu tăng nhanh chóng và ổn định do sự tham gia ngày càng nhiều của các nhà đầu tư.
• Sự tăng giá này thường được thúc đẩy bởi tâm lý lạc quan và các thông tin tích cực từ các phương tiện truyền thông.

Hưng phấn (Euphoria):

• Giá tài sản đạt đỉnh, mọi người ồ ạt mua vào với kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng.
• Tính tham lam chiếm ưu thế và mọi cảnh báo rủi ro thường bị bỏ qua.
• Hoạt động đầu cơ lên đến đỉnh điểm, khiến giá tài sản không còn phản ánh đúng giá trị thực của chúng.

Chốt lời (Profit-Taking):

• Những nhà đầu tư có kinh nghiệm bắt đầu bán ra các tài sản bị định giá cao để chốt lời.
• Việc bán ra bắt đầu tạo ra sự giảm giá nhẹ trên thị trường.
• Một số nhà đầu tư khác cũng bắt đầu nhận thấy dấu hiệu và rút lui khỏi thị trường.

Hoảng loạn (Panic):

• Giá tài sản giảm mạnh, gây hoảng loạn trong cộng đồng nhà đầu tư.
• Họ nhanh chóng thanh lý tài sản để tránh tổn thất lớn hơn.
• Thị trường trải qua suy thoái kinh tế và tổn thất tài chính lớn.

Đọc thêm: Suy thoái kinh tế là gì? Nguyên nhân nền kinh tế suy thoái.

Hậu quả của bong bóng kinh tế

• Giảm chi tiêu: Người tiêu dùng sẽ hạn chế mua sắm các hàng hóa và dịch vụ không thiết yếu.
• Tăng tỷ lệ thất nghiệp: Khi doanh nghiệp gặp khó khăn, họ thường cắt giảm nhân sự, khiến nhiều người mất việc.
• Giảm đầu tư kinh doanh: Các công ty bắt đầu hạn chế chi tiêu cho việc mở rộng và đầu tư do điều kiện kinh tế xấu đi.
• Thị trường chứng khoán suy giảm: Giá trị cổ phiếu sụt giảm nghiêm trọng, tài sản của nhà đầu tư bốc hơi nhanh chóng.
• Vỡ nợ và phá sản: Số lượng lớn các cá nhân và công ty phá sản để lại nhiều khoản nợ không thể thanh toán.
• Thâm hụt thương mại tăng cao: Khi một quốc gia nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu, có thể làm giảm giá trị tiền tệ và ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế.

Bong bóng kinh tế vừa là nguồn rủi ro lớn cho nền kinh tế toàn cầu và những nhà đầu tư thường không thể kiểm soát được thời điểm hình thành và bùng nổ. Vì vậy để tận dụng lợi thế cũng như hạn chế rủi ro của bong bóng kinh tế, bạn đừng quên trang bị những kiến thức thật vững chắc về thị trường.

Tìm hiểu thêm: Sự kiện Bong bóng hoa Tulip - Khi bông hoa trở thành “vàng”.