Initial Attention Offering: Tương lai của huy động vốn hay ảo giác từ sự chú ý?

IAO là gì?

IAO (Initial Attention Offering) là mô hình phân phối token dựa trên mức độ chú ý và giá trị đóng góp thực tế của cộng đồng, thay vì yêu cầu người dùng trả tiền để mua trước như ICO hay IDO.

Trong mô hình này, AI và các oracle dữ liệu, chẳng hạn như KaitoAI hoặc Chainlink được dùng để đo lường chất lượng tương tác của người dùng, bao gồm hoạt động trên mạng xã hội, mức độ lan tỏa nội dung, giao dịch on-chain hoặc các đóng góp cụ thể cho dự án. Dựa trên dữ liệu đó, hệ thống sẽ tự động xếp hạng và phân phối token cho những người mang lại giá trị cao nhất.

Nói cách khác, IAO ưu tiên “sự chú ý có chất lượng” thay vì vốn. Người dùng không cần bỏ tiền mua token, mà chỉ cần tham gia một cách chủ động và tạo ra ảnh hưởng thật.

Ví dụ, Loud Protocol vào tháng 5/2025 đã phân phối LOUD cho 1,000 tài khoản có mức độ tương tác nổi bật nhất trên X, hoàn toàn không yêu cầu bất kỳ khoản đầu tư tài chính nào.

Web2 sang Web3: Sự chú ý được token hóa và phân phối công bằng

Nền kinh tế của sự chú ý (attention economy) đã tồn tại từ lâu trong Web2, nơi các nền tảng như Google, Facebook hay TikTok xây dựng mô hình kinh doanh xoay quanh việc thu hút và duy trì sự chú ý của người dùng. Ở thời điểm đó, sự chú ý là tài nguyên tạo ra doanh thu quảng cáo, nhưng nó vẫn thuộc quyền kiểm soát của các nền tảng, không thể đo lường minh bạch và càng không thể phân phối lại cho người tạo ra giá trị.

Khi bước sang kỷ nguyên blockchain và AI, cấu trúc này thay đổi hoàn toàn. Blockchain cho phép biến mọi tín hiệu hành vi, lượt xem, tương tác, lan tỏa nội dung thành dữ liệu on-chain có thể xác minh; AI giúp đánh giá chất lượng tương tác thay vì chỉ đếm số lượng; còn mạng xã hội trở thành nơi phát sinh và lan truyền mọi narrative của thị trường. Ba yếu tố này hợp lại tạo ra một môi trường nơi sự chú ý không chỉ là tín hiệu, mà trở thành một loại tài sản có thể đo đạc, phân bổ và được “token hóa”.

Trong bối cảnh đó, sự chú ý trở thành tài nguyên khan hiếm nhất của Web3. Một dự án có thể sở hữu sản phẩm mạnh hay công nghệ tốt, nhưng nếu không thu hút được cộng đồng, không tạo ra hoạt động trên mạng xã hội, không xuất hiện trong các cuộc trò chuyện, thì dự án đó gần như không có cơ hội tồn tại.

Dòng tiền trong crypto luôn di chuyển theo narrative; còn narrative lại được hình thành và khuếch đại bởi sự chú ý của cộng đồng. Chính sự chú ý này trở thành động lực chi phối thị trường nhiều không kém các yếu tố kỹ thuật hay công nghệ.

Từ đây, mô hình IAO (Initial Attention Offering) ra đời như một bước tiến tự nhiên của nền kinh tế chú ý trong Web3. Thay vì yêu cầu người dùng bỏ vốn để mua token sớm như ICO hay IDO, IAO phân phối token dựa trên mức độ đóng góp thật sự: tương tác trên mạng xã hội, lan tỏa thông tin, tạo nội dung, giao dịch on-chain hoặc các hoạt động hỗ trợ dự án.

AI và oracle dữ liệu đóng vai trò đo lường và xác minh để đảm bảo sự chú ý được quy đổi thành giá trị một cách công bằng và minh bạch. Nhờ đó, IAO mở ra cơ chế huy động và phân phối token hoàn toàn mới: người dùng không cần vốn lớn, mà cần giá trị họ tạo ra cho cộng đồng.

Theo dữ liệu từ DefiLlama (11/2025), các dự án triển khai mô hình IAO đã huy động khoảng 200 triệu USD trong năm, tăng trưởng 400% so với cùng kỳ. Con số này phản ánh một chuyển dịch quan trọng: trong Web3, sự chú ý đang trở thành một dạng “vốn xã hội on-chain”, thứ có thể được đo lường, reward và dùng để khởi động cả một hệ sinh thái mới.

Tác động của IAO đến thị trường crypto năm 2025

IAO không chỉ giới thiệu một cách huy động vốn mới, mà còn đánh dấu sự chuyển dịch trong cách phân phối giá trị trong Web3. Thay vì đặt trọng tâm vào dòng tiền đầu cơ như ICO hay IDO, mô hình này phân bổ token cho những người trực tiếp tạo ra sự chú ý và giá trị lan tỏa cho dự án.

Khi phần thưởng được trao cho hoạt động tương tác thật, các dự án thu hút được nhóm người dùng gắn bó hơn, từ đó giảm áp lực xả token khi niêm yết nhờ vesting dài hạn và cơ chế khóa thanh khoản tự động. Cách tiếp cận này cũng hạn chế tình trạng cá voi chi phối giai đoạn đầu, vì quyền tiếp cận token không còn phụ thuộc vào “ví dày” mà dựa trên mức độ đóng góp.

IAO đồng thời tạo ra mức độ tham gia cao hơn từ cộng đồng. Trong bối cảnh thị trường 2025, nơi narrative và sự chú ý quyết định tốc độ lan tỏa của một dự án, việc biến tương tác thành giá trị tài chính giúp dự án xây dựng được lực kéo tự nhiên thay vì phụ thuộc vào marketing hay dòng tiền nóng.

Trường hợp Shout.fun ra mắt tháng 8/2025, phân bổ 10% tổng cung cho người dùng tạo nội dung cho thấy mô hình này có thể tạo thanh khoản ban đầu hiệu quả, giúp dự án đạt vốn hóa khoảng 80,000 USD trước khi chuyển sang pool trên Meteora.

Tuy vậy, IAO cũng mang những mặt trái không thể bỏ qua. Khi sự chú ý trở thành đơn vị giá trị, các dự án dễ rơi vào vòng xoáy “tối ưu hóa tương tác”, dẫn đến tình trạng spam, nội dung kém chất lượng hoặc các hành vi farm engagement.

Những người có ảnh hưởng lớn trên mạng xã hội cũng có thể khai thác mô hình này để chiếm phần lớn phân bổ, làm sai lệch mục tiêu “phân phối công bằng”. Một vấn đề khác là sự chú ý có thể bị thổi phồng hoặc thao túng thông qua bot, công cụ farm hoặc tập hợp nhóm hoạt động có tổ chức, khiến dữ liệu đầu vào của oracle AI bị méo mó.

Cuối cùng, dù giảm áp lực xả ban đầu, IAO không đảm bảo giá trị lâu dài nếu dự án thiếu sản phẩm thật, bởi sự chú ý chỉ có tác dụng trong giai đoạn đầu nhưng không thể thay thế trường hợp sử dụng bền vững.

Mô hình huy động vốn từ ICO đến IAO

Hành trình gọi vốn của thị trường crypto là quá trình liên tục thử và sai, nơi mỗi mô hình phản ánh mức độ trưởng thành của công nghệ và kỳ vọng về sự công bằng.

Giai đoạn 2014-2018 chứng kiến sự thống trị của ICO, khi bất kỳ đội ngũ nào cũng có thể lập website, viết whitepaper và kêu gọi vốn từ cộng đồng toàn cầu. Mức độ mở cửa giúp hàng nghìn dự án ra đời nhưng cũng dẫn đến tỷ lệ rủi ro cực cao: theo CoinGecko, hơn 90% ICO trong thời kỳ này thất bại hoặc có dấu hiệu lừa đảo, khiến niềm tin thị trường suy giảm nhanh chóng.

Đến năm 2019, IEO xuất hiện như nỗ lực tái lập niềm tin bằng cách đặt sàn giao dịch làm bên kiểm duyệt. Binance Launchpad và một số nền tảng lớn bắt đầu sàng lọc dự án trước khi cho phép huy động vốn. Cách tiếp cận này giúp giảm rủi ro scam và đảm bảo thanh khoản ngay khi niêm yết, nhưng đổi lại là phí cao từ 5-10%, yêu cầu KYC nghiêm ngặt và sự phụ thuộc hoàn toàn vào quyết định của sàn. Về sau, cơ hội tiếp cận IEO ngày càng khó cho nhà đầu tư nhỏ, khi phần lớn suất mua ưu tiên cho những ví nắm giữ lượng lớn token sàn.

Năm 2020, IDO ra đời và mở ra kỷ nguyên phi tập trung thực sự. Bất kỳ ai cũng có thể niêm yết token trên các DEX như Uniswap mà không cần xin phép. Mô hình này loại bỏ vai trò kiểm duyệt, giảm chi phí và mở rộng phạm vi tiếp cận toàn cầu. Tuy nhiên, IDO cũng mang theo rủi ro mới: bot tham gia tràn lan, dump token ngay khi mở khóa và biến động giá mạnh khiến nhà đầu tư nhỏ khó tiếp cận cơ hội công bằng.

Bước sang năm 2024, IAO được giới thiệu như một hướng đi mới, chuyển trọng tâm từ vốn tiền mặt sang vốn chú ý. Thay vì yêu cầu nhà đầu tư mua token, các dự án phân bổ token dựa trên mức độ tương tác thực của cộng đồng. IAO không cần sàn giao dịch, không yêu cầu vốn và ưu tiên đóng góp thật thay vì sức mạnh tài chính.

Đến năm 2025, IAO tăng trưởng mạnh nhờ ba yếu tố: hạ tầng Solana cho phép xử lý giao dịch với chi phí cực thấp, các oracle AI như KaitoAI giúp đo lường mindshare chính xác, và thuật toán của X đẩy mạnh phân phối nội dung dựa trên mức độ tương tác. Nhờ vậy, IAO trở thành xu hướng huy động vốn nổi bật của 2025.

Theo dữ liệu CoinGecko (11/2025), trong khi ICO suy giảm chỉ còn khoảng 5 tỷ USD vốn huy động với tỷ lệ thất bại 90%, thì IAO đạt hơn 200 triệu USD và ghi nhận mức tăng trưởng 400% so với năm trước – dù vẫn ở quy mô nhỏ hơn nhiều so với các mô hình truyền thống.

So sánh ICO vs IEO vs IDO vs IAO

Dưới đây là bảng so sánh chi tiết giữa bốn mô hình huy động vốn quan trọng nhất trong lịch sử crypto:

Cách thức hoạt động của IAO

Mặc dù mỗi dự án có cách triển khai riêng, phần lớn đều tuân theo ba giai đoạn vận hành và dựa trên ba trụ cột công nghệ cốt lõi của IAO.

Ba giai đoạn vận hành của một IAO

Mọi IAO đều bắt đầu bằng việc thu hút tương tác, sau đó phân bổ token dựa trên dữ liệu và cuối cùng là thiết lập thanh khoản để đảm bảo tính bền vững.

• Pre-IAO: Thời điểm xây dựng cộng đồng

Dự án sẽ tung ra các nhiệm vụ đơn giản như đăng bài, tag bạn bè, tham gia AMA, hoặc thực hiện giao dịch nhỏ on-chain. Mục tiêu là tạo ra một lượng tương tác tự nhiên, thu hút sự chú ý ban đầu.

• Launch: Thời điểm phân bổ token

Dựa trên điểm số attention được tính bởi KaitoAI, hệ thống sẽ tự động xếp hạng và tính toán phần thưởng token. Ví dụ, trong Loud Protocol, 1.000 người dùng đứng đầu bảng xếp hạng được nhận mức phân bổ cố định tương đương 0.2 SOL, trong khi những người khác có thể tham gia FCFS nếu đáp ứng điều kiện tối thiểu như có ít nhất 10 smart followers.

• Post-IAO: Duy trì tính bền vững

Hệ thống tự động tạo liquidity pool trên các nền tảng như Meteora, đồng thời áp dụng vesting từ 6 đến 12 tháng để tránh tình trạng bán tháo. Trong trường hợp Loud, 450 triệu LOUD đã được phân bổ, với 45% tổng cung được đưa vào liquidity pool.

Ba trụ cột công nghệ của IAO

IAO cũng không thể tồn tại nếu thiếu ba trụ cột công nghệ cốt lõi:

Solana: Lớp hạ tầng giao dịch tốc độ cao

Thứ nhất là Solana, blockchain có khả năng xử lý 65,000 TPS với mức phí gần như bằng không, đảm bảo mọi tương tác đều được ghi nhận tức thì mà không làm người dùng “đau ví”.

KaitoAI + Chainlink: Lớp đo lường và xác thực dữ liệu

KaitoAI theo dõi mindshare trên mạng xã hội, từ tương tác, độ lan tỏa nội dung đến chất lượng người theo dõi. Chainlink đảm bảo dữ liệu được đưa on-chain một cách chính xác và minh bạch. Bộ đôi này tạo ra bộ khung dữ liệu không thể làm giả, giúp dự án đánh giá đúng mức độ đóng góp của từng tài khoản.

Immutable Contribution Vault (ICV): Lớp ghi nhận đóng góp bất biến

ICV sử dụng smart contract wallet để ghi lại toàn bộ lịch sử đóng góp dưới dạng dữ liệu bất biến. Thay vì lưu giữ off-chain dễ bị chỉnh sửa, mỗi đóng góp được mã hóa thành Service NFT – một dạng tài sản phản ánh giá trị tương tác, mức độ hữu ích và vai trò của người dùng trong hệ sinh thái. Những NFT này sau đó có thể dùng để nhận chia sẻ doanh thu hoặc tham gia governance.

Virtuals Protocol là một ví dụ tiêu biểu. Dự án cho phép người dùng stake veVIRTUAL để tham gia quản trị, và quyền biểu quyết phụ thuộc vào mức độ attention đã được ghi nhận. Theo Hexn.io, dự án đã tạo ra khoảng 20 triệu USD doanh thu chỉ trong hai tháng đầu, cho thấy mô hình “đóng góp → token hóa → chia thưởng” có thể vận hành hiệu quả ở quy mô lớn.

Một số dự án IAO tiêu biểu

Loud Protocol: IAO đầu tiên tạo hiệu ứng lan toả mạnh

Loud Protocol ra mắt ngày 5/5/2025 trên HoloLaunch và nhanh chóng trở thành trường hợp điển hình cho mô hình IAO trong lĩnh vực socialfi.

Dự án được triển khai theo hai giai đoạn rõ ràng: giai đoạn đầu chỉ dành cho 1,000 người dùng trung thành nhất, xác định bằng bảng xếp hạng attention của KaitoAI; giai đoạn tiếp theo mở cửa theo cơ chế FCFS, nhưng có điều kiện tối thiểu như sở hữu ít nhất 10 smart followers để hạn chế bot và tài khoản spam. Sau khi phân bổ token, Loud áp dụng phí giao dịch hàng tuần để thực hiện buyback và burn, tạo cơ chế giảm phát tự nhiên cho hệ sinh thái.

Kết quả ban đầu cho thấy mô hình này hoạt động hiệu quả. Loud huy động được khoảng 400 SOL (khoảng 70,000 USD) chỉ trong hai giờ đầu. Theo dữ liệu từ Bybit Learn, giá token tăng khoảng 47% trong tuần đầu và đạt lợi nhuận 141% sau 14 ngày.

Điều đáng chú ý hơn là tốc độ lan tỏa của dự án chủ yếu đến từ hoạt động cộng đồng. Một thread phân tích của tài khoản @xCryptoAlucard thu hút hơn 12,000 lượt xem, trở thành điểm khởi đầu của làn sóng người dùng mới mà không cần đến sự hỗ trợ từ các quỹ đầu tư lớn. Loud trở thành minh chứng cho thấy với IAO, lực kéo tự nhiên từ cộng đồng có thể thay thế phần nào các chiến dịch marketing truyền thống.

Virtuals Protocol: IAO Cho AI Agents

Nếu Loud đại diện cho social-fi thì Virtuals Protocol chính là biểu tượng của AI-fi, nơi trí tuệ nhân tạo được token hóa và phi tập trung hóa.

Dự án cho phép bất kỳ ai cũng có thể mint một AI agent thông qua ICV. Mỗi đóng góp, dù là code, dữ liệu huấn luyện hay ý tưởng sáng tạo, đều được ghi nhận vĩnh viễn dưới dạng NFT. Doanh thu từ hoạt động của agent sau đó được dùng để buyback và burn token VIRTUAL.

Nhờ cách thiết kế này, Virtuals ghi nhận khoảng 20 triệu USD doanh thu trong hai tháng đầu tiên, theo Hexn.io. Giá token đạt khoảng 1.8 USD và xu hướng tăng 141% trong vòng 14 ngày sau khi launch phản ánh sự quan tâm mạnh mẽ của cộng đồng.

Quan trọng hơn, Virtuals chứng minh rằng IAO không chỉ phù hợp với mạng xã hội mà còn có thể trở thành nền tảng khởi chạy cho toàn bộ hệ sinh thái AI phi tập trung, nơi người dùng vừa là người sáng tạo, vừa là cổ đông trực tiếp của các AI agent họ tạo ra.