Cosmos và ATOM: Hệ sinh thái tỷ đô nhưng giá trị thật sự chảy về đâu?
Token ATOM hưởng lợi gì khi hệ Cosmos phát triển?
Khi hệ sinh thái Cosmos mở rộng, giá trị đó có “chảy” vào ATOM hay không, hay lại rơi vào các token riêng của từng chain? Thực tế, ATOM đóng vai trò trung tâm trong Cosmos Hub, blockchain lõi kết nối các blockchain khác qua giao thức IBC.
Tuy nhiên, trong những năm đầu, Cosmos Hub vận hành như một “hàng hóa công cộng” (public good) và ATOM chưa có cơ chế tự động thu phí từ các chain khác. Chẳng hạn, việc chuyển tài sản xuyên chuỗi bằng IBC không đòi hỏi phải dùng ATOM làm phí; thay vào đó, các “relayer” (node chuyển tiếp) tự trả phí để duy trì kết nối IBC.
Do đó, trước đây giá trị từ các ứng dụng DeFi hay giao dịch trên các chain thuộc Cosmos chưa phản ánh ngay vào giá ATOM. Thay vào đó, lợi ích chủ yếu cho người nắm giữ ATOM đến từ phần thưởng staking (lãi lạm phát) và các đợt airdrop từ dự án mới.
Việc airdrop token dự án cho người stake ATOM trở thành thông lệ “win-win”, vừa khuyến khích giữ ATOM để bảo mật mạng, vừa giúp dự án mới quảng bá đến cộng đồng Cosmos. Tuy gián tiếp, điều này từng là một cách mà ATOM “hưởng ké” giá trị hệ sinh thái: người nắm ATOM nhận được token mới (Juno, Osmosis…) khi các dự án đó ra mắt.
Từ năm 2023, Cosmos Hub đã triển khai các nâng cấp để ATOM bắt đầu trực tiếp hưởng lợi từ tăng trưởng hệ sinh thái. Nổi bật nhất là cơ chế Interchain Security (ICS), cho phép Cosmos Hub “cho thuê” độ bảo mật của mình cho các blockchain mới.
Cụ thể, các chain mới (được gọi là consumer chain) có thể sử dụng chung validator của Cosmos Hub thay vì tự xây mạng lưới riêng, đổi lại họ sẽ trả thưởng bằng chính token của họ cho người stake ATOM. Cơ chế này giúp người stake ATOM không chỉ nhận lãi ATOM mà còn có thể nhận thêm token từ các dự án khác trong hệ sinh thái.
Thực tế, trong năm 2023 Cosmos Hub đã khởi chạy thành công ICS với 2 dự án đầu tiên là Neutron (nền tảng smart contract bảo mật cao) và Stride (giao thức liquid staking) trở thành các consumer chain được bảo mật bởi Cosmos Hub.
Những người stake ATOM hiện đã bắt đầu nhận phần thưởng bằng token NTRN và STRD do hai chain này phân phối. Báo cáo của Stakin tổng kết năm 2024 cho biết người stake ATOM đang hưởng lãi kép, nghĩa là vừa nhận ATOM dưới dạng phần thưởng lạm phát (có thể lên tới 20% APR), vừa nhận thêm token từ các chain dùng Interchain Security như Neutron.
Đây là điểm mấu chốt cho thấy khi hệ Cosmos phát triển, ATOM có cơ chế để capture một phần giá trị, thông qua việc cung cấp dịch vụ bảo mật liên chuỗi.
Tuy nhiên, Stride và Neutron chỉ đang đóng góp rất khiêm tốn cho doanh thu của Cosmos Hub vào năm 2024, lần lượt là 373 nghìn USD và 53 nghìn USD.
Cũng cần lưu ý Neutron đang có đề xuất rời khỏi Interchain Security để trở thành chain tự chủ, với lý do Interchain Security có lỗi dẫn tới chain Neutron hoạt động không ổn định. Điều này có thể làm giảm uy tín và doanh thu ICS cho Cosmos Hub trong tương lai.
Không chỉ dừng lại ở ICS, tầm nhìn Cosmos còn hướng tới việc Cosmos Hub thu phí từ nhiều hoạt động liên chuỗi khác trong tương lai. Chẳng hạn, Cosmos Hub có thể đóng vai trò “trung tâm định tuyến IBC” (IBC Routing), nghĩa là mọi giao dịch IBC giữa các chain có thể đi qua Hub để cắt giảm chi phí và tăng tốc, và Hub có thể thu một phần phí “cầu đường” cho dịch vụ này.
Dù ý tưởng này còn đang phát triển, nó cho thấy Cosmos Hub đang tìm cách tận dụng vị thế trung tâm để tạo dòng doanh thu mới cho ATOM.
Bản roadmap 2024 của Cosmos Hub đã ưu tiên các hướng như Atomic IBC (cho phép các giao dịch giữa các blockchain trong hệ Cosmos diễn ra ngay lập tức) và Protocol-Owned Liquidity (dùng nguồn lực ATOM hỗ trợ thanh khoản cho các chain khác) nhằm củng cố vai trò ATOM trong toàn hệ.
Tóm lại, so với BTC hay ETH, ATOM trước đây ít có giá trị nội tại ngoài staking, nhưng những nâng cấp gần đây giúp ATOM gắn chặt hơn với thành công của hệ sinh thái Cosmos. Nếu Cosmos thu hút nhiều dự án mới, nhu cầu dùng Interchain Security tăng sẽ trực tiếp có lợi cho người nắm giữ ATOM (vì họ hưởng thêm phần thưởng từ nhiều nguồn).
Thậm chí, các nhà phân tích của quỹ đầu tư VanEck từng dự phóng rằng với hàng ngàn blockchain có thể ra đời trên Cosmos đến năm 2030, Cosmos Hub sẽ trở thành “nhà cung cấp bảo mật” cho cả thị trường blockchain, giúp doanh thu của Cosmos tăng mạnh tương ứng. Nhưng rõ ràng bối cảnh năm 2022 khác xa so với hiện nay, và có thể nói VanEck đã hơi “hype” với Cosmos.
Cosmos có mang được RWA (trái phiếu, stablecoin) vào blockchain để tăng thanh khoản không?
Một hệ sinh thái bền vững cần dòng tiền thật chảy vào, tiêu biểu là vốn từ thị trường tài chính truyền thống (tiền pháp định, tài sản bảo chứng thật). Trong quá khứ, Cosmos từng gặp thách thức lớn về thanh khoản tiền pháp định sau sự sụp đổ của TerraUSD (UST) – stablecoin thuật toán trên Terra (một blockchain Cosmos).
UST sập năm 2022 đã khiến hệ Cosmos thiếu vắng một stablecoin lớn làm trung gian trao đổi, dẫn đến hoạt động DeFi trầm lắng vì người dùng thiếu tài sản ổn định để giao dịch.
Nhiều ý kiến lo ngại rằng nếu không có stablecoin hoặc tài sản gốc pháp định, giá trị trong hệ sẽ chỉ luẩn quẩn giữa các token airdrop và đầu cơ lẫn nhau. Tuy nhiên, kể từ 2023, Cosmos đã có bước tiến quan trọng đưa tài sản thế giới thực vào hệ sinh thái, đặc biệt là stablecoin được hỗ trợ 100% bởi tiền pháp định hoặc tài sản truyền thống.
Ví dụ tiêu biểu là sự xuất hiện của USDC và USDT trên Cosmos. Tháng 9/2023, Noble (một blockchain thuộc Cosmos) hợp tác cùng Circle để phát hành USDC phiên bản native trên Cosmos.
Đây là USDC do Circle phát hành trực tiếp, được bảo chứng hoàn toàn bằng USD trong ngân hàng như USDC trên Ethereum, nhưng tồn tại trên mạng Cosmos. Chỉ sau vài tháng, hơn 425 triệu USDC (Cosmos native) đã được mint thông qua Noble, cho thấy nhu cầu stablecoin trong hệ rất lớn.
Cùng thời gian, Tether (USDT) cũng tích hợp với Cosmos qua blockchain Kava, đưa đồng USDT vào lưu thông trong hệ sinh thái. Việc hai stablecoin hàng đầu thế giới xuất hiện đã mang dòng tiền pháp định thực sự vào Cosmos, giúp người dùng có tài sản ổn định để giao dịch và farm.
Thanh khoản nhờ đó được cải thiện đáng kể, minh chứng qua TVL (tổng giá trị khóa) của các giao thức DeFi Cosmos tăng trở lại. Chẳng hạn, sàn DEX Osmosis – trung tâm thanh khoản của Cosmos, đã phục hồi TVL từ mức 60 triệu USD vào giữa năm 2023 lên gần 230 triệu USD vào đầu năm 2024.
Tuy nhiên, thanh khoản từ các stablecoin native không tạo ra tác động lâu dài. Sau đợt tăng trưởng, TVL sàn Osmosis giảm dần còn dưới 50 triệu USD.
Không chỉ dừng ở stablecoin thông thường, Cosmos còn đưa cả tài sản sinh lợi truyền thống (như trái phiếu chính phủ) lên blockchain thông qua các stablecoin được hỗ trợ bởi RWA (Real World Asset). Điển hình là việc Noble phát hành các stablecoin sinh lời như USYC và USDY, được bảo chứng bằng trái phiếu Kho bạc Mỹ ngắn hạn và tiền gửi ngân hàng thực.
Khác với USDC (neo 1:1 với USD và không sinh lãi), USYC/USDY mang lại lợi suất từ lợi tức trái phiếu, tạo ra dòng thu nhập thụ động “on-chain” cho người nắm giữ stablecoin mà xuất phát từ tài sản thật ngoài đời.
Chẳng hạn, USDY do Noble hợp tác với Ondo Finance phát hành, được bảo đảm bằng khoảng 1 tỷ USD giá trị trái phiếu Mỹ và tiền gửi, giúp người dùng Cosmos giữ USDY vừa ổn định giá trị, vừa nhận lãi suất tựa như quỹ thị trường tiền tệ.
Thú vị hơn, tháng 3/2025, Noble đã ra mắt USDN, một stablecoin mới cũng được 100% bảo chứng bằng trái phiếu chính phủ Mỹ (T-Bills). USDN còn có tính năng “composable yield” cho phép tích hợp linh hoạt lợi suất vào các ứng dụng DeFi khác.
Việc các stablecoin RWA này xuất hiện chứng tỏ Cosmos thực sự kết nối được dòng tiền từ thị trường truyền thống: nhà đầu tư có thể đưa USD pháp định vào Noble để mint USDC/USYD, tiền đó ra đời sẽ mua trái phiếu ngắn hạn ngoài đời, rồi lợi tức lại chảy về on-chain cho người dùng hưởng.
Bên cạnh stablecoin, nhiều dự án trong Cosmos đang token hóa các tài sản thực khác. MANTRA Chain (một blockchain dùng Cosmos SDK) hợp tác tại Dubai để token hóa 500 triệu USD tài sản bất động sản và nhiều dự án địa ốc khác.
Provenance Blockchain thì tập trung đưa lên chuỗi các tài sản tài chính truyền thống như khoản vay thế chấp, chứng khoán hóa... Tính đến tháng 8/2025, Provenance đã hỗ trợ token hóa trên 16 tỷ USD giá trị tài sản (ví dụ: chuyển sổ cho vay thế chấp thành token) và thu hút hơn 70 tổ chức tài chính tham gia.
Đặc biệt, sau khi thành công với các sản phẩm token hóa trái phiếu trên Ethereum, tháng 2/2025, Ondo Finance đã ra mắt hẳn một blockchain riêng trên Cosmos để mở rộng hoạt động RWA.
Ondo sẽ mang toàn bộ hệ thống token hóa cổ phiếu, trái phiếu, ETF (thông qua “Ondo Global Markets”) sang Cosmos, cho phép giao dịch hàng nghìn tài sản truyền thống dưới dạng token.
Với những bước đi này, có thể thấy Cosmos đang dần trở thành điểm đến cho làn sóng RWA. Thay vì chỉ có các token “ảo” xoay vòng, hệ Cosmos nay đã có dòng tiền thật qua stablecoin pháp định, lợi suất thật từ trái phiếu, và tài sản thật như bất động sản, cổ phiếu được token hóa.
Điều này tăng cường thanh khoản và tính bền vững cho hệ sinh thái, vì giá trị không chỉ đến từ đầu cơ nội bộ mà còn được bơm thêm từ thị trường tài chính truyền thống.
Còn có nhiều lập trình viên xây dựng ứng dụng mới trên Cosmos không?
Động lực phát triển của bất kỳ nền tảng nào chính là cộng đồng lập trình viên (dev) và dự án xây dựng trên đó. Sau cú sốc Terra 2022, một số người lo ngại hệ sinh thái Cosmos sẽ mất đi sức hút, ít developer mặn mà xây ứng dụng mới.
Tuy nhiên, các số liệu thực tế cho thấy Cosmos vẫn duy trì lượng lập trình viên rất đông đảo, thuộc top đầu ngành crypto, và thậm chí còn thu hút thêm nhân tài từ các hệ khác sau biến cố. Báo cáo của Electric Capital đầu 2023 ghi nhận Cosmos có khoảng 511 lập trình viên hoạt động toàn thời gian, đứng thứ 3 sau Ethereum và Polkadot (vượt qua Solana).
Đáng chú ý, số lượng dev của Cosmos năm 2022 tăng 34% so với năm trước – một mức tăng ấn tượng chỉ xếp sau Solana. Điều này phần nào nhờ việc nhiều lập trình viên từ Terra chuyển sang: sau cú sập UST, có ít nhất 42 dev Terra (chiếm 42% tổng dev Terra) đã chọn xây tiếp trong hệ sinh thái Cosmos.
Thực tế này cho thấy Cosmos vẫn có sức hút lớn về mặt công nghệ và cộng đồng, đủ giữ chân và hấp dẫn nhà phát triển ngay cả trong bear market.
Bước sang 2024 - 2025, Cosmos vẫn nằm trong nhóm hệ sinh thái sôi động nhất về hoạt động phát triển. Báo cáo của Electric Capital vào năm 2025 chỉ ra Cosmos đứng thứ 5 toàn ngành về số lượng developer hoạt động hàng tháng.
Nền tảng Cosmos SDK (framework phát triển blockchain của Cosmos) được ưa chuộng nhờ tính linh hoạt và tùy biến cao, cho phép dev dễ dàng xây dựng blockchain riêng (appchain) và tích hợp các module theo nhu cầu.
Điều này tạo nên làn sóng các dự án mới chọn Cosmos làm “đất dụng võ”. Bất chấp giai đoạn thị trường trầm lắng, hàng loạt blockchain mới với ý tưởng độc đáo vẫn ra đời trên Cosmos vào năm 2023 - 2024.
Ví dụ, Sei Network – blockchain chuyên biệt cho trading, ra mắt thành công và nhanh chóng lọt top các chain có người dùng đông đảo.
dYdX, sàn giao dịch phái sinh phi tập trung hàng đầu, đã quyết định từ bỏ Ethereum L2 để xây chain riêng bằng Cosmos SDK; quá trình chuyển chain (migration) đã hoàn thành vào tháng 6/2025, hứa hẹn mang thêm hơn 1 triệu người dùng vào hệ Cosmos.
Lĩnh vực GameFi và metaverse cũng có mặt của Cosmos: Aura Network (NFT), XPLA (game) hay Cosmos SDK tích hợp cho các dự án game năm 2024.
Ngoài ra, nhiều dự án cơ sở hạ tầng đang mở rộng sang Cosmos: chẳng hạn Celestia (mạng Layer 1 dạng modular) hay Polygon CDK (bắt nguồn từ Cosmos SDK) cho thấy ảnh hưởng công nghệ của Cosmos lan tỏa cả ngoài hệ sinh thái.
Hệ sinh thái Cosmos rất rộng lớn với hơn 100 blockchain độc lập kết nối qua IBC. Mạng lưới Cosmos bao gồm nhiều dự án nổi bật ở mọi lĩnh vực (DEX, lending, NFT, bảo mật…), cho thấy sự đa dạng và cộng đồng developer năng động của hệ này.
Thêm vào đó, Cosmos còn hưởng lợi từ xu hướng đa chuỗi (multi-chain) và modular blockchain. Các nhà phát triển không chỉ xây app thuần túy, mà còn xây cầu nối, giải pháp tương tác chuỗi trên Cosmos. Ví dụ, Axelar và Hyperlane cung cấp cầu cross-chain; IBC ngày càng được mở rộng kết nối với Polkadot, NEAR và có thể cả Ethereum.
Hệ sinh thái Cosmos cũng tiên phong thử nghiệm các ý tưởng mới như Mesh Security (liên kết bảo mật ngang hàng giữa các chain) và tích hợp với EigenLayer (tái sử dụng bảo mật Ethereum cho Cosmos).
Những hoạt động sôi nổi này đều cần đến nguồn nhân lực dev dồi dào. Thực tế, cộng đồng Cosmos nổi tiếng gắn kết với nhiều nhóm phát triển đóng góp chung vào các dự án lõi (Cosmos SDK, Tendermint, IBC).
Nhờ cơ chế quản trị on-chain minh bạch và tinh thần nguồn mở, Cosmos tiếp tục thu hút lập trình viên xây ứng dụng mới ở khắp các mảng DeFi, AI, mạng xã hội phi tập trung…
Tóm lại, hệ sinh thái Cosmos vẫn đang được xây dựng mở rộng mỗi ngày. Số lượng dự án mới, bản cập nhật và developer tích cực cho thấy Cosmos không hề vắng bóng người xây app, trái lại còn là mảnh đất màu mỡ cho sáng tạo công nghệ blockchain.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý xu hướng các dự án rời khỏi hệ sinh thái Cosmos, hoặc phải đa dạng hoá để tránh phụ thuộc hoàn toàn vào vị thế của Cosmos (có thể nói là đang chạm đáy trong mắt cộng đồng nhà đầu tư nhỏ lẻ).
Chẳng hạn, từ tháng 5 - 9/2025, Sei đã nâng cấp mạng để trở thành một EVM chain, không còn là một chain thuộc kiến trúc Cosmos. Injective mặc dù vẫn còn là một Cosmos chain nhưng cũng phải xây thêm blockchain inEVM chạy song song.
Đọc thêm: So sánh Avalanche vs Polkadot vs Cosmos: Cuộc đua tam mã