Crypto trong chiến tranh: Bạn hay thù?

Người ta sử dụng Bitcoin và các loại tiền điện tử khác để thực hiện các giao dịch xuyên biên giới ở mức ẩn danh tương đối, hầu như không chịu sự giám sát của nhà nước và không bị làm phiền bởi thủ tục của những ngân hàng quốc tế truyền thống. Bình thường, những thuộc tính đó truyền cảm hứng cho những tranh luận về quyền riêng tư, tự do và cộng đồng. Nhưng trong thời kỳ chiến tranh, văn hoá vô chính phủ của tiền điện tử trở nên ít rõ ràng hơn.

Khi các chính phủ trên khắp thế giới sử dụng hệ thống tài chính toàn cầu để áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Nga về cuộc xâm lược Ukraine, tiền điện tử là một trong những cách tiềm năng để Nga khắc phục hậu quả. Nhưng đồng thời, tiền kỹ thuật số cũng có thể đóng vai trò tích cực trong việc giúp đỡ các nạn nhân Ukraine trước sự xâm lược của Nga.

Như vậy, dù ở phe nào, crypto cũng có vẻ vừa là bạn vừa là thù. Giống như Tom Robinson, nhà khoa học trưởng và đồng sáng lập công ty phân tích tiền điện tử Elliptic nói: “Bởi vì không có một bên trung tâm nào có thể áp đặt đạo đức lên người dùng, tiền điện tử có thể được sử dụng để huy động vốn từ cộng đồng cho quân đội Ukraine hoặc giúp Nga trốn tránh các lệnh trừng phạt. Không ai có thể thực sự ngăn cản nó được sử dụng theo cả hai cách”.

Ukraine: Crypto - “Phao cứu sinh” trong khủng hoảng

Đối với chính phủ 

Các nhà tài trợ đã hỗ trợ Ukraine sử dụng hình thức thanh toán tiền điện tử sau khi chính phủ thiết lập ví kỹ thuật số để nhận các loại tiền tệ bao gồm Bitcoin và Dogecoin. Chính phủ Kyiv và các tổ chức phi chính phủ đã nhận được số tiền tương đương 63 triệu đô la vào ngày 9/3, theo công ty phân tích blockchain Elliptic.

Một loạt các nhà hoạt động tiền điện tử phương Tây cũng đã đưa ra lời kêu gọi quyên góp ủng hộ Ukraine ngay sau khi Nga phát động cuộc tấn công. Ryan Selkis, người sáng lập công ty tiền điện tử Messari, đã tweet: “Một trong những điều tốt nhất mà chúng ta có thể làm với tư cách là một ngành công nghiệp là tìm ra cách hỗ trợ người dân Ukraine và sự phản kháng của họ bằng các khoản đóng góp tiền điện tử”. Đến nay, chính phủ Ukraine đã chi ít nhất 15 triệu đô la tiền điện tử mà họ nhận được và đã nhờ một số công ty tiền điện tử trợ giúp, bao gồm cả FTX, Kuna, và một công ty có tên là Everstake.

Các nhà cung cấp từ thức ăn cho đến áo khoác chống đạn cũng đang chấp nhận các token bao gồm Bitcoin và Ether để giúp quân đội mua hàng một cách nhanh chóng, Alex Bornyakov - Thứ trưởng Bộ Chuyển đổi Kỹ thuật số (Deputy of Digital Transformation) của Ukraine cho biết. Bộ thậm chí còn đang nghiên cứu một bộ sưu tập tiềm năng gồm các NFT có thể gây quỹ cho nỗ lực chiến tranh, ông Alex nói.

Đối với người dân

Hiện tại, có vẻ như một số người Ukraine trốn thoát khỏi đất nước đang mang theo tiền điện tử bên mình với hy vọng sẽ chuyển đổi chúng trở lại thành fiat khi đến nơi an toàn. Những người khác đang hướng tới việc dùng tiền điện tử để lưu trữ tài sản khi nền kinh tế Ukraine sụp đổ; ngân hàng trung ương của đất nước đã đình chỉ việc chuyển tiền mặt khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược và đang chặn các công dân Ukraine rút ngoại tệ với nhiều loại giao dịch. Vào tuần cuối cùng của tháng 2, giao dịch trên nền tảng tiền điện tử Kuna của Ukraine đã đạt mức cao nhất kể từ tháng 5/2021.

“Ở Ukraine bây giờ, bạn có thể tải xuống mã nguồn mở của ví Bitcoin - hoàn toàn không được kết nối với ID của bạn - và bạn có thể tạo địa chỉ thông qua mã QR hoặc chuỗi chữ và số,” Alex Gladstein, giám đốc chiến lược tại Tổ chức Nhân quyền (Human Rights Foundation) giải thích. “Bạn gửi nó cho tôi, và tôi có thể gửi lại cho bạn 1,000 đô la và toàn bộ quy trình chỉ mất một vài phút.”

Tuy nhiên, việc sử dụng tiền điện tử trong thời kỳ khủng hoảng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Thứ nhất, bạn cần kết nối Internet và một thiết bị điện tử. Bạn cũng cần phải biết cách sử dụng tiền điện tử - thứ mà trong thời điểm khủng hoảng mọi người sẽ khó có thể tiếp nhận nhanh chóng. 

Ngoài ra, có hàng nghìn loại tiền điện tử và không phải tất cả chúng đều hoạt động theo cùng một cách. Tiền điện tử cũng phải có sẵn để mua: Vào tháng 2, ngay cả những người Ukraine giàu có cũng gặp khó khăn khi mua Tether (USDT). Và nếu bây giờ bạn chuyển đổi các tài sản khác mà bạn sở hữu thành tiền điện tử, thì phần còn lại của hệ thống tài chính cũng cần phải hoạt động.

“Crypto có thể hiệu quả với một số người, nhưng trước tiên họ cần giải phóng tài sản của mình, chuyển chúng sang tiền kỹ thuật số và sau đó xoay sở để thoát khỏi đất nước. Và sau khi họ an toàn, hy vọng nó không mất giá quá nhiều,” Giulio Coppi, chuyên gia kỹ thuật số toàn cầu tại Hội đồng Người tị nạn Na Uy (Norwegian Refugee Council) nói.

Điều này có nghĩa là hiện tại, tiền điện tử có thể hữu ích nhất đối với những người đã sở hữu nó. Ở Ukraine, con số này là hàng triệu người vì quốc gia này đã dành vài năm gần đây để thúc đẩy ngành công nghiệp tiền điện tử trong nước. Vào tháng 2, quốc hội của đất nước đã thông qua luật “hợp pháp hóa” tiền điện tử và Ukraine hiện đứng thứ tư trên thế giới về việc áp dụng tiền điện tử, theo công ty nghiên cứu blockchain Chainalysis.

Nga: Crypto - Phương tiện tránh các lệnh trừng phạt?

Nhiều quốc gia đã giáng đòn trừng phạt nặng nề vào Nga. Ở một số góc độ, điều này gây ra lo ngại rằng Nga có thể sử dụng tiền điện tử để lách các lệnh trừng phạt và chuyển tiền mà không bị phát hiện. Như New York Times đã phác thảo, chính phủ Nga đã và đang phát triển đồng rúp kỹ thuật số và Nga đang xây dựng các công cụ để giúp che giấu nguồn gốc của các giao dịch kỹ thuật số. 

Về cơ bản, nếu các lệnh trừng phạt nhằm ngăn các quốc gia và doanh nghiệp giao dịch với Nga, thì tiền điện tử sẽ là một cách để vượt qua chúng. Michael Parker, một cựu công tố viên liên bang, nói rằng sẽ thật "ngây thơ" nếu nghĩ rằng Nga không đưa ra một kịch bản để đối phó với các lệnh trừng phạt. Elizabeth Warren - thượng nghị sĩ bang Massachusetts gọi tiền điện tử là “thế giới bóng tối” mà người Nga và các công dân khác có thể sử dụng để giúp bản thân “chống lại sự trừng phạt”.

Ngay cả trước khi Nga xâm lược Ukraine, chính phủ Hoa Kỳ đã lo lắng rằng tiền điện tử có thể làm giảm tác động của các lệnh trừng phạt kinh tế. Trong quá khứ, Iran đã sử dụng việc khai thác Bitcoin để vượt qua các lệnh cấm vận thương mại, theo nghiên cứu từ công ty Elliptic.

Tuy nhiên đến hiện tại, chưa có bằng chứng nào cho thấy bất kỳ cá nhân hoặc tổ chức nào của Nga đã sử dụng tiền điện tử để vượt qua các lệnh trừng phạt. Đầu cuộc xung đột, số lượng Bitcoin được giao dịch bằng đồng rúp đã tăng đột biến. Tuy nhiên, một số nhà quan sát cho rằng các nhà đầu tư bán lẻ của Nga mua tiền điện tử như một sự thay thế cho đồng rúp sau khi giá trị của nó giảm mạnh. Kể từ đó, giao dịch tiền điện tử của Nga tiếp tục với khối lượng tương đối nhỏ.

Chặn nỗ lực tránh lệnh trừng phạt của Nga

Người ta có thể xác định địa chỉ ví tiền kỹ thuật số của những bên đang chịu lệnh trừng phạt, như Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài của Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã làm lần đầu tiên vào năm 2018 trong một vụ việc liên quan đến những người Iran bị cáo buộc có âm mưu dùng mã độc tống tiền.

Một số dịch vụ phân tích cho phép cơ quan thực thi pháp luật theo dõi nơi tiền đã chảy, bao gồm cả qua dark web hoặc các khoản thanh toán bất hợp pháp. Một cách khác để phát hiện hoạt động đáng ngờ đó là khi tiền điện tử được chuyển đổi trở lại thành fiat thông qua hệ thống ngân hàng thông thường. “Rất khó để chuyển hàng triệu - hàng chục, hàng trăm triệu - đô la vào và ra khỏi crypto mà không chạm vào một tổ chức tài chính truyền thống”, Meltem Demirors, giám đốc chiến lược của nhà cung cấp quỹ tiền điện tử CoinShares nói.

Chính vì lẽ đó, để tránh kịch bản Nga sử dụng tiền điện tử để tránh lệnh trừng phạt, Mykhailo Fedorov, phó thủ tướng kiêm bộ trưởng chuyển đổi kỹ thuật số của Ukraine, đã kêu gọi các nền tảng tiền điện tử và blockchain chặn địa chỉ của người dùng Nga. Chính quyền Biden cũng đang cân nhắc xem họ có thể xử phạt tài sản tiền điện tử của Nga như thế nào và đã thúc giục các sàn giao dịch tiền điện tử đảm bảo rằng các cá nhân và tổ chức cụ thể bị trừng phạt từ Nga không sử dụng nền tảng của họ.

Điều này không phải lúc nào cũng khả thi. Không phải tất cả các sàn giao dịch đều xác nhận danh tính (KYC) của khách hàng và nói chung rất khó để theo dõi nguồn gốc của các giao dịch tiền điện tử. Việc một sàn giao dịch tiền điện tử có phải tuân thủ các lệnh trừng phạt một cách hợp pháp hay không có thể phụ thuộc vào nơi nó đăng ký và hoạt động. Nhiều sàn giao dịch đã từ chối lời kêu gọi đóng băng tài khoản của Nga và những người khác lập luận rằng tiền điện tử không phải là một lựa chọn thực tế cho những người muốn trốn tránh các lệnh trừng phạt.

Tuy nhiên Coinbase, sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất của Hoa Kỳ, cho biết họ đã chặn 25,000 địa chỉ liên quan đến những người hoặc doanh nghiệp Nga có thể tham gia vào các hoạt động bất hợp pháp. Các sàn giao dịch lớn khác, bao gồm Binance, Circle và FTX, cũng đã cam kết tuân thủ các lệnh trừng phạt do chính phủ ban hành.

Crypto hiện là một phần của chiến tranh, dù muốn hay không

Một số người ủng hộ tiền điện tử coi chiến tranh là cơ hội để các đồng tiền kỹ thuật số chứng minh giá trị của mình như một nơi trú ẩn cho những công dân bình thường khỏi tình trạng kinh tế bất ổn. Và bằng việc tập hợp lại để ủng hộ Ukraine và cố gắng tìm kiếm vai trò cho tiền điện tử, chính những người ủng hộ này đã khiến cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine được mệnh danh là “cuộc chiến liên quan đến crypto đầu tiên trên thế giới”.

Ví dụ: 

• Sàn giao dịch tiền điện tử FTX đã cung cấp số tiền tương đương 25 đô la cho mỗi người dùng Ukraine trên nền tảng của mình để họ sử dụng tùy ý, theo Giám đốc điều hành Sam Bankman-Fried.
• Một trong những người đồng sáng lập ban nhạc biểu tình Nga Pussy Riot, Nadya Tolokonnikova, đã tổ chức một nỗ lực gây quỹ để bán 10,000 NFT của lá cờ Ukraine.
• Vitalik Buterin, người sáng lập Ethereum sinh ra ở Nga, đã khuyến khích mọi người quyên góp cho các nỗ lực nhân đạo ở đất nước này bằng tiền điện tử.

Tuy nhiên, nếu cuối cùng tiền điện tử làm giảm tác động của các lệnh trừng phạt, điều này có thể làm tăng thêm áp lực kiểm soát đối với ngành công nghiệp này. Các chính phủ đang cố gắng ngăn chặn các nỗ lực dùng crypto để rửa tiền. Họ cũng cảnh giác về khả năng tiền điện tử làm giảm hiệu quả của mọi thứ, từ kiểm soát vốn đến chính sách tiền tệ.

Nếu cuối cùng các chính phủ buộc các nền tảng kỹ thuật số phải ban hành những loại hình giám sát và tuân thủ các quy định tốn kém như các ngân hàng truyền thống, thì phần lớn tầm nhìn của tiền điện tử về một loại tiền “không biên giới” và “không quốc tịch” có thể không còn được giữ vững. Lionel Laurent của Bloomberg Opinion cho biết: “Tiền điện tử đang gặp khó khăn trong việc thoát khỏi những sự thật địa chính trị”.

Hiện tại, chúng ta không biết tiền điện tử sẽ hình thành xung đột quốc tế như thế nào, hay liệu cuối cùng nó sẽ trở thành “bạn” hay “thù”. Nhưng chúng ta biết là Bitcoin và các loại tiền điện tử khác hiện là một nhân tố thực sự trong các nền kinh tế toàn cầu và trong các cuộc xung đột. Trong thời chiến, cho dù tiền điện tử đóng vai "thiện" hay "ác", thì nó cũng đang làm những thứ mà những người ủng hộ nó tin tưởng: mang đến cho mọi người một lựa chọn khác ngoài các tổ chức tài chính truyền thống.