DePAI: Có thể trở thành narrative mới của crypto?

DePAI là gì?

DePAI (Decentralized Physical AI) là khái niệm kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI), lĩnh vực robot học và cơ sở hạ tầng vật lý phi tập trung (DePIN). Về cơ bản, DePAI đề cập đến việc đưa AI vào các hệ thống vật lý (như robot, máy móc, xe tự lái) để thực hiện những tác vụ tự động và quản lý chúng trong khuôn khổ phi tập trung nhờ sự hỗ trợ của công nghệ Web3.

Khác với AI truyền thống thường bị các tập đoàn lớn kiểm soát, DePAI hướng đến việc dân chủ hóa các hệ thống AI vật lý bằng cách chuyển quyền kiểm soát dữ liệu sang người dùng cuối. Điều này không chỉ tăng tính minh bạch mà còn đảm bảo phân phối lợi ích công bằng giữa các bên tham gia.

Bối cảnh ra đời DePAI

Không gian Web3 với nền tảng công nghệ blockchain đang thúc đẩy một cuộc cách mạng chuyển đổi các mô hình tập trung sang phi tập trung. Các khái niệm như DeFi hay NFT đã chứng minh sức mạnh của việc trao quyền kiểm soát cho người dùng.

Sau những thành công ban đầu trong lĩnh vực tài chính số, cộng đồng Web3 bắt đầu nhận ra tiềm năng của việc áp dụng các nguyên tắc phi tập trung vào nhiều lĩnh vực khác trong thế giới thực. Thay vì chỉ giới hạn ở các giao dịch tài chính, ý tưởng về việc phi tập trung hóa các ứng dụng và dịch vụ vật lý dần hình thành, mở đường cho những giải pháp sáng tạo hơn.

Trong bối cảnh đó, AI nổi lên như công nghệ then chốt với tiềm năng thay đổi nhiều khía cạnh cuộc sống. Theo báo cáo từ Grand View Research, thị trường AI toàn cầu dự báo đạt mức tăng trưởng ấn tượng, hơn 1,800 tỷ USD vào năm 2030.

Tuy nhiên, để AI phát huy tối đa sức mạnh trong thế giới vật lý, chúng cần lượng lớn dữ liệu đa dạng, được cập nhật liên tục từ môi trường xung quanh. Nhưng trên thực tế, các mô hình AI truyền thống phụ thuộc phần lớn vào dữ liệu thu thập từ các nguồn độc quyền. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt về quy mô, tính đa dạng và khả năng mở rộng các ứng dụng AI trong thế giới thực.

Một bước tiến quan trọng trong việc giải quyết bài toán trên là sự phát triển của DePIN, giúp tạo nền tảng và kinh nghiệm cần thiết cho việc tích hợp AI vào các mạng lưới phi tập trung, đặt nền móng cho sự ra đời của DePAI.

Thuật ngữ DePAI xuất hiện lần đầu trong bài báo cáo của Messari vào đầu năm 2025. Tuy nhiên, ý tưởng về "Physical AI" đã được Jensen Huang - CEO NVIDIA đề cập vào giữa năm 2024 với câu nói: “Khoảnh khắc ChatGPT trong ngành robot đang đến gần".

DePAI và DeFAI dù đều mang tính chất "AI phi tập trung" trong không gian tiền mã hóa, nhưng chúng giải quyết các vấn đề khác nhau. DePAI là sự giao thoa giữa AI với các hệ thống vật lý và cơ sở hạ tầng DePIN. Trong khi đó, DeFAI lại chú ý ứng dụng trí tuệ nhân tạo để cải thiện và phát triển các ứng dụng trong lĩnh vực tài chính phi tập trung trong DeFi.

Đọc thêm: DeFAI: Khi Trí tuệ nhân tạo giao thoa Tài chính phi tập trung

Cách thức hoạt động của DePAI

Cách tiếp cận cốt lõi của DePAI là xây dựng các hệ thống AI vật lý không chỉ có khả năng hoạt động độc lập mà còn được một mạng lưới phi tập trung quản lý. Trọng tâm của mô hình này nằm ở việc khuyến khích cộng đồng đóng góp tài nguyên (dữ liệu, sức mạnh tính toán, cơ sở hạ tầng) và nhận lại phần thưởng tương ứng qua token hoặc các hình thức phần thưởng khác.

Mô hình trên đạt được thông qua sự kết hợp của các thành phần chính:

• Trí tuệ nhân tạo: AI đóng vai trò "bộ não" trung tâm của các robot và thiết bị vật lý trong mạng lưới DePAI. Các thuật toán AI được thiết kế để có khả năng lập kế hoạch hành động, đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu thu thập được và thực thi các tác vụ phức tạp mà không cần sự can thiệp liên tục của con người.
• Robot/Thiết bị vật lý: Đây là phương tiện để triển khai các thuật toán AI trong thế giới thực. Thiết kế của chúng có thể rất đa dạng và linh hoạt, tùy thuộc vào môi trường và mục đích ứng dụng, từ cảm biến đơn giản đến hệ thống robot đa chức năng.
• Không gian Web3: Đặc biệt là công nghệ blockchain - với mục đích cung cấp lớp nền tảng cốt lõi cho các ứng dụng DePAI, đảm bảo tính phi tập trung, minh bạch và quyền sở hữu dữ liệu. Quan trọng hơn, các cơ chế khuyến khích từ tokenomics trong crypto đảm bảo robot hành động vì lợi ích chung và tuân thủ các quy tắc đã được thiết lập.
• DePIN: AI cần một lượng lớn dữ liệu chất lượng cao để học hỏi, phát triển và hoạt động hiệu quả. Trong mô hình DePAI, các mạng lưới dữ liệu phi tập trung DePIN đóng vai trò là nguồn cung cấp lớp dữ liệu thực tế, đa dạng và liên tục cập nhật từ môi trường xung quanh.

Mặc dù DePAI là khái niệm mới, nhưng trên thị trường hiện có một số dự án như Hivemapper hay NATIX Network tập trung vào việc sử dụng camera hành trình để thu thập dữ liệu, cung cấp thông tin giá trị cho các giao thức AI.

Auki Network cũng đang phát triển "tai và mắt" cho robot AI, cải thiện khả năng nhận thức không gian. Hay FrodoBots xây dựng xe điều khiển từ xa (giá 200-400 USD/chiếc) để thu thập dữ liệu, sau này dùng để huấn luyện robot giao hàng tự động. Dự án đã huy động 8 triệu USD, lấy cảm hứng từ mô hình subnet của TAO.

DePAI có thể trở thành narrative tiếp theo?

Trong bối cảnh thị trường crypto không ngừng tìm kiếm những xu hướng và narrative mới để thúc đẩy sự phát triển và thu hút dòng vốn, DePAI nổi lên như ứng cử viên tiềm năng. Mối quan tâm đến lĩnh vực này ngày càng tăng, đặc biệt sau những thành công đáng chú ý của cả DePIN và các dự án liên quan đến AI trong suốt năm 2024.

Theo báo cáo từ CoinGecko, mức độ trưởng thành của hệ sinh thái DePIN đã đạt đến cột mốc ấn tượng 18 tỷ USD vào tháng 3/2025, trong khi các dự án AI Agent cũng ghi nhận con số hơn 4 tỷ USD.

Đọc thêm: Top 11 crypto narrative trong năm 2024

Theo đó, DePAI được cộng đồng mong đợi sẽ là bước phát triển tiếp theo của DePIN khi DePAI tạo ra nhu cầu về các dịch vụ mà DePIN cung cấp. Ngược lại, chính các mạng lưới DePIN sẽ cung cấp nền tảng cơ sở hạ tầng vật lý thiết yếu mà các hệ thống DePAI cần để vận hành trơn tru - tạo nên mối quan hệ cộng sinh.

Mặc dù vậy, so với các narrative đã có như DeFi, NFT, GameFi… DePAI vẫn còn ở giai đoạn sơ khai về mức độ phổ biến và khối lượng giao dịch. Để DePAI thực sự trở thành narrative tiếp theo trong không gian crypto, nó cần vượt qua nhiều thách thức và chứng minh được giá trị thực tế thông qua một số yếu tố then chốt như:

• Tốc độ phát triển và hoàn thiện của các công nghệ cốt lõi như AI, robot học và DePIN.
• Khả năng giải quyết các vấn đề thực tế và mang lại lợi ích cụ thể cho người dùng.
• Mức độ hưởng ứng và tham gia của cộng đồng crypto.
• Khả năng tiếp cận và sử dụng các sản phẩm/dịch vụ DePAI.
• Thiết kế tokenomics cùng các cơ chế khuyến khích người tham gia…

Không chỉ vậy, rào cản về công nghệ, pháp lý, và tính chất cạnh tranh mạnh đòi hỏi các dự án DePAI phải có chiến lược rõ ràng để phát triển bền vững.

Trong ngắn hạn, DePAI có thể thu hút sự chú ý nếu tiếp tục có những dự án tiềm năng ra mắt và gọi vốn thành công. Trong dài hạn, nếu chứng minh được tính khả thi, DePAI hoàn toàn có thể trở thành một narrative quan trọng, định hình tương lai của Web3 và ngành crypto.