DePIN là gì? Tại sao DePIN thành xu hướng trong thị trường
Mô hình hoạt động của DePIN đã có vào năm 2021 với nhiều tên gọi khác nhau, như MachineFi, Proof of Physical Work, EdgeFi…
Đến cuối năm 2022, Messari quyết định cuộc thăm dò ý kiến cộng đồng, nhằm mục đích thống nhất tên gọi của mô hình hoạt động này. Cuối cùng, cộng đồng đã chọn DePIN. Vậy DePIN là gì? Tại sao DePIN đang được mọi người quan tâm?
DePIN là gì?
DePIN (Decentralized Physical Infrastructure Network) là thuật ngữ chỉ những dự án xây dựng mạng lưới cơ sở hạ tầng trên blockchain, đóng vai trò trung gian để kết nối giữa những bên cung cấp cơ sở hạ tầng và khách hàng có nhu cầu.
Ví dụ: Đối với mô hình hoạt động của Uber. Trong đó tài xế là người cung cấp cơ sở hạ tầng phương tiện di chuyển và Uber là mạng lưới kết nối tài xế với những khách hàng có nhu cầu đi lại.
Các dự án DePIN có mô hình hoạt động tương tự như những mô hình truyền thống thông thường khác và kết hợp sử dụng thêm công nghệ blockchain nên quy trình giao dịch giữa người dùng & khách hàng đều minh bạch và không chịu sự quản lý bởi bên thứ ba.
Cơ sở hạ tầng của các dự án DePIN được chia làm hai loại:
Điểm khác biệt giữa DePIN và mô hình truyền thống Sharing Economy
Mô hình hoạt động truyền thống giống với DePIN là Sharing Economy (nền kinh tế chia sẻ). Khi một bên cung cấp tài nguyên, hàng hoá… và bên còn lại chia sẻ mạng lưới thông tin, khách hàng. Sau đó, cả hai có thể cùng phân chia lợi nhuận với nhau. Mô hình này được sử dụng ở những nền tảng nổi tiếng như Airbnb, Shopee, eBay…
Tuy nhiên, nhược điểm của Sharing Economy là tính phân quyền vì mô hình kinh doanh, lợi ích của người cung cấp phụ thuộc hoàn toàn về một hướng - bên chia sẻ mạng lưới.
Ví dụ ở trường hợp Grab, theo báo Vietnamnet, Grab được phép tăng mức chiết khấu từ 22% lên 25% và thậm chí đạt mức 28% vào thời điểm cuối năm 2018 - 2019. Khiến lợi nhuận hàng tháng của cánh tài xế giảm 50%, ảnh hưởng lớn tới thu nhập của họ.
DePIN ra đời nhằm mang lại sự phi tập trung tới mô hình Sharing Economy, thông qua việc sử dụng khả năng quản trị của token (token governance) để đem lại tính công bằng cho bên cung cấp và bên chia sẻ.
Ví dụ trong trường hợp nếu Grab ứng dụng DePIN, tài xế có thể nhận token của Grab thông qua hoạt động chở khách. Sau đó, các token này có giá trị quy đổi tiền mặt, đồng thời cho phép cánh tài xế có thể tham gia biểu quyết, quản trị dự án của bên chia sẻ ứng dụng, thông tin.
Mô hình hoạt động của DePIN
Việc áp dụng công nghệ blockchain để xây dựng một mạng lưới phi tập trung, minh bạch trong các dịch vụ liên quan tới những cơ sở hạ tầng ngoài đời thực, các dự án DePIN cần phải có mô hình kinh doanh đủ hấp dẫn nhà cung cấp và khách hàng. Đồng thời, DePIN phải duy trì khả năng bảo mật của mạng lưới.
Đối với mô hình kinh doanh, đa số dự án DePIN tương đối giống nhau, với giai đoạn đầu sử dụng lợi ích từ token (incentive) để thu hút người dùng cung cấp cơ sở hạ tầng. Nếu giai đoạn đầu thành công với một mạng lưới đầy đủ cơ sở hạ tầng, khách hàng sẽ sử dụng dịch vụ và thu hút thêm quỹ đầu tư. Từ đó, doanh thu của dự án DePIN và nhà cung cấp tăng cao.
Trong trường hợp mạng lưới tiếp tục mở rộng và có nhiều nhà cung cấp, khách hàng tham gia, giá token của dự án sẽ tăng. Dẫn đến tăng thêm lợi nhuận và doanh thu cho bên cung cấp và dự án.
Ví dụ Helium - dự án DePIN về hotspot WiFi, từng sử dụng flywheel như trên để áp dụng vào mô hình kinh doanh, họ khuyến khích nhà cung cấp một incentive về số lượng lớn HNT token nhận được khi cung cấp Hotspot. Dẫn đến nhiều người bắt đầu mua Hotspot và tham gia vào mạng lưới Helium.
Kết quả chi phí một Hotspot khoảng 500 USD nhưng đem về 4.82 HNT/ngày, khiến nhiều người thu hồi vốn chỉ trong 25 ngày.
Con số đủ hấp dẫn khiến nhiều người mua Hotspot và mạng lưới Helium bắt đầu mở rộng. Khách hàng đến ngày một nhiều và quỹ cũng dần tham gia dự án.
Ngoài ra, nhằm duy trì tính bảo mật của mạng lưới, các dự án DePIN thường có 3 bộ phận chính gồm:
Ưu và nhược điểm của DePIN
Ưu điểm
DePIN mang đến luồng gió mới cho thị trường crypto khi có tính liên kết với những sản phẩm và cơ sở hạ tầng ngoài đời thực. Vì vậy, DePIN có những ưu điểm như sau:
Nhược điểm
Mặc dù nhiều người quan tâm và hào hứng ở “ngách' DePIN bởi tính phi tập trung và tối ưu hóa nguồn vốn của nhiều người, DePIN hiện vẫn phải đối mặt với những thử thách tương đối lớn.
Đầu tiên, số lượng dự án DePIN tại thị trường crypto còn tương đối ít so với những mảng như GameFi, Lending/Borrowing… DePIN hiện chỉ có hơn 61 dự án với tổng hoá khoảng 11 tỷ USD, một con số tương đối bé khi đã hình thành từ 2021.
Điều này chứng tỏ DePIN đang đối mặt với rào cản về sự phát triển trong mô hình hoạt động, đi doanh thu chưa đủ bền vững và có thể gặp phải rào cản về pháp lý và công nghệ.
Ngoài ra, tương tự như những mảng blockchain gaming hoặc RWA, khả năng tiếp cận người dùng của DePIN tương đối khó khăn, bởi rào cản về công nghệ blockchain cùng với kiến thức không gian Web3 khá mới với người dùng.
Tại sao DePIN lại trở thành xu hướng trong thị trường crypto?
Theo Messari, trong năm 2023, mảng DePIN có bước tiến lớn khi được đầu tư 1 tỷ USD, dẫn đầu bởi Filecoin và Helium khi gọi vốn thành công tổng 500 triệu USD.
Mặc dù số tiền chưa cao so với những mảng như Gaming hoặc Lending/Borrowing, DePIN đang dần chứng tỏ vị thế của mình tại thị trường crypto.
Ngoài ra, trong giai đoạn downtrend với hàng loạt dự án NFT, DEX, Blockchain… có doanh thu giảm đáng kể, DePIN cũng rơi vào trạng tương tự.
Tuy nhiên, trong khi doanh thu của những dự án NFT, DEX… tụt giảm 70-75%, các dự án DePIN chỉ giảm 20-60%, một con số tương đối tốt trong giai đoạn bear market.
Một điểm lưu ý là đa phần dự án DePIN đều được xây dựng hệ sinh thái Solana - một mạng lưới có tính mở rộng tốt và hiệu suất cao.
Không những vậy, Solana gần đây đang tích cực nâng cấp phần mềm và phần cứng của mạng lưới để nâng cao hiệu suất, điều này dẫn đến những dự án DePIN cũng được hưởng lợi và phát triển theo mạng lưới.
Cuối cùng, theo một số chuyên gia, công nghệ và mô hình hoạt động của DePIN có thể vượt xa so với những công nghệ ở thời điểm hiện tại.
Điển hình có thể kể đến Hivemapper, khi tận dụng tính phi trung của công nghệ blockchain để cung cấp các dữ liệu liên quan tới không gian địa lý.
Hệ sinh thái DePIN
Các dự án DePIN hiện được chia thành hai loại là PRNs với thiên hướng về cơ sở hạ tầng phần cứng, và DRNs với mục đích cung cấp cơ sở hạ tầng dữ liệu. Đối với mảng PRNs, một số dự án nổi bật có thể kể đến như:
Tại mảng DRNs, người dùng có thể thấy sự áp đảo đến từ những dự án như:
Nhìn chung, các dự án DePIN có thiên hướng xây dựng về DRNs khi mô hình kinh doanh và doanh thu của những dự án như Filecoi, Render, Theta… là không thể bàn cãi nếu so với các dự án ở PRNs.
Theo Messari, những dự án về lưu trữ dữ liệu luôn thu hút người dùng trong crypto, do đó hàng loạt quỹ đầu tư đã tập trung vào những dự án như Render, Aethir, Akash…
Ở chiều hướng ngược lại, mặc dù PRNs chưa tạo được nhiều doanh thu so với DRNs, sự đa dạng về sản phẩm hạ tầng của DRNs cũng thu hút nhiều người quan tâm.
Điển hình như Geodnet, Foam, Weath, PlanetWatch… Thậm chí, đã có nhiều dự án DePIN đã nổi lên trong cuối năm 2023 với mô hình “độc lạ":
Ngoài ra, theo Messari, DePIN sẽ có sự đột phá khi đi theo trend. Cụ thể, DePIN và Memecoin vào tháng 12, 30 triệu token BONK được airdrop cho những người sở hữu điện thoại Solana Saga. Chỉ trong một ngày, số điện thoại bán ra lên hơn 25,000, hàng chục ngàn dApp trên điện thoại bắt đầu xây dựng với token chính là BONK.
Vì vậy, trong năm 2024, DePIN có thể đi cùng với những công nghệ như Zk hoặc Gaming với những dự án mới như Frodobots, WiFi Map, Natix…