Permanent Portfolio: Bí quyết sống sót trong thị trường không thể dự đoán

Permanent Portfolio là gì?

Permanent Portfolio là chiến lược đầu tư được thiết kế để duy trì sự ổn định của danh mục trong mọi điều kiện kinh tế, thay vì săn đuổi mức lợi nhuận tối đa ở từng chu kỳ.

Về bản chất, chiến lược Permanent Portfolio, hay còn được gọi là danh mục vĩnh cửu không săn đuổi lợi nhuận tối đa trong từng chu kỳ mà ưu tiên bảo toàn vốn và giảm thiểu rủi ro bằng cách đặt cược đồng thời vào những loại tài sản có hành vi trái chiều: cổ phiếu, trái phiếu dài hạn, vàng và tiền mặt, mỗi loại chiếm 25% danh mục.

Đọc thêm: Vàng liên tục đạt đỉnh, Bitcoin thì sao? 

Triết lý đầu tư của Permanent Portfolio: Không dự đoán, chỉ bảo toàn giá trị

Permanent Portfolio được hình thành vào đầu thập niên 1980 bởi Harry Browne, một nhà tư tưởng theo trường phái thị trường tự do và là tác giả nhiều cuốn sách về an toàn tài chính cá nhân.

Thời điểm Browne đưa ra chiến lược này, kinh tế thế giới đang trải qua một giai đoạn đặc biệt nhiều biến động: lạm phát cao kéo dài trong thập niên 1970, khủng hoảng dầu mỏ, sau đó là lãi suất tăng mạnh khi Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ siết chặt tiền tệ để kiểm soát giá cả. Đây là môi trường mà các mô hình đầu tư truyền thống, vốn dựa trên dự báo kinh tế thường hoạt động kém hiệu quả.

Từ bối cảnh đó, Browne phát triển Permanent Portfolio dựa trên một nguyên tắc trung tâm: vì không ai có thể dự đoán tương lai một cách nhất quán, danh mục đầu tư nên được thiết kế sao cho có thể thích nghi với mọi kịch bản kinh tế lớn.

Triết lý của Permanent Portfolio vì thế mang tính thực dụng rõ rệt. Thứ nhất, chiến lược không yêu cầu nhà đầu tư đưa ra dự báo hay timing thị trường - điều mà ngay cả các chuyên gia giàu kinh nghiệm cũng khó duy trì lâu dài.

Thứ hai, cấu trúc đơn giản giúp bất kỳ nhà đầu tư cá nhân nào cũng có thể triển khai mà không cần công cụ phức tạp. Thứ ba, chiến lược chỉ đòi hỏi tái cân bằng định kỳ (thường là hàng năm) để đưa tỷ trọng trở lại mức gốc 25%, qua đó buộc danh mục “mua thấp - bán cao” một cách cơ học mà không cần nỗ lực chủ quan.

Trong các giai đoạn lịch sử biến động mạnh, như khủng hoảng dot-com đầu những năm 2000, khủng hoảng tài chính 2008 hay các chu kỳ lạm phát, giảm phát xen kẽ, cấu trúc 25/25/25/25 nhiều lần cho thấy khả năng giảm drawdown, duy trì tính ổn định tương đối và tạo ra hiệu suất điều chỉnh rủi ro đáng tin cậy.

Dù không phải chiến lược đem lại mức lợi nhuận vượt trội trong thời kỳ thị trường tăng nóng, Permanent Portfolio trở thành lựa chọn hấp dẫn cho những nhà đầu tư ưu tiên an toàn, bền vững và muốn tránh phụ thuộc vào khả năng dự đoán thị trường.

Bằng việc loại bỏ yếu tố đầu cơ, Browne đã xây dựng một triết lý đầu tư hướng tới sự bình ổn dài hạn: một “danh mục vĩnh viễn” đúng nghĩa, tồn tại để bảo vệ tài sản không chỉ trong những năm thuận lợi mà cả trong các kịch bản bất lợi nhất của nền kinh tế.

Cấu trúc danh mục Permanent Portfolio

Cốt lõi của Permanent Portfolio nằm ở cách phân bổ tài sản rất đơn giản nhưng được xây dựng trên một logic kinh tế chặt chẽ. Harry Browne chia danh mục thành bốn phần bằng nhau, mỗi phần chiếm 25% tổng giá trị. Sự chia đều này không phải chỉ để tạo cảm giác cân bằng, mà vì mỗi nhóm tài sản được chọn đại diện cho một trạng thái kinh tế khác nhau.

Khi bốn nhóm tài sản cùng tồn tại trong một danh mục, chúng tạo thành một cơ chế phòng vệ nhiều tầng: nếu một phần chịu áp lực, các phần còn lại có khả năng hoạt động tích cực trong bối cảnh đó sẽ bù đắp rủi ro. Nhờ vậy, danh mục duy trì được sự ổn định trong hầu hết tình huống,  từ tăng trưởng, lạm phát đến suy thoái hay giảm phát mà không cần dự đoán thị trường.

Cổ phiếu (25%): Động cơ tăng trưởng

Cổ phiếu đóng vai trò là nguồn tạo lợi nhuận chính của danh mục trong các giai đoạn kinh tế tăng trưởng. Khi doanh nghiệp mở rộng sản xuất, lợi nhuận cải thiện và niềm tin tiêu dùng gia tăng, thị trường chứng khoán thường phản ánh điều đó bằng các chu kỳ tăng giá kéo dài.

Khi bốn nhóm tài sản cùng tồn tại trong một danh mục, chúng tạo thành một cơ chế phòng vệ nhiều tầng: nếu một phần chịu áp lực, các phần còn lại có khả năng hoạt động tích cực trong bối cảnh đó sẽ bù đắp rủi ro. Nhờ vậy, danh mục duy trì được sự ổn định trong hầu hết tình huống,  từ tăng trưởng, lạm phát đến suy thoái hay giảm phát, mà không cần dự đoán thị trường.

Điều quan trọng là cổ phiếu chỉ chiếm 25% danh mục. Điều này giúp hạn chế thiệt hại khi thị trường chứng khoán trải qua các giai đoạn suy giảm mạnh một đặc điểm mà nhiều nhà đầu tư đánh giá cao, đặc biệt trong các chu kỳ khủng hoảng.

Trái phiếu chính phủ dài hạn (25%): Lớp phòng thủ khi lãi suất giảm

Trái phiếu chính phủ dài hạn là thành phần thường gây nhiều tranh luận nhất trong Permanent Portfolio, nhưng cũng là một trong những yếu tố quan trọng nhất. Loại tài sản này thường hoạt động tốt khi lãi suất giảm, nền kinh tế chậm lại hoặc khi thị trường đối mặt với bất ổn lớn.

Trong các giai đoạn khủng hoảng, nhà đầu tư có xu hướng tìm đến tài sản an toàn, khiến lợi suất trái phiếu chính phủ giảm và giá trái phiếu tăng. Trái phiếu dài hạn có độ nhạy cao với biến động lãi suất, nên thường mang lại mức tăng giá đáng kể trong những thời điểm này. Chính điều đó giúp bù đắp cho phần suy giảm của cổ phiếu.

Browne đặc biệt nhấn mạnh việc sử dụng trái phiếu chính phủ thay vì trái phiếu doanh nghiệp, nhằm tránh rủi ro tín dụng. Mục tiêu của thành phần này không phải là tạo lợi suất cao, mà là bảo vệ danh mục trong những giai đoạn khó khăn nhất của chu kỳ kinh tế.

Vàng (25%): Hàng rào chống lạm phát và rủi ro hệ thống

Vàng đóng vai trò như một tài sản bảo hiểm trước lạm phát, mất giá tiền tệ và những cú sốc mang tính hệ thống. Không giống cổ phiếu hay trái phiếu, vàng không tạo ra dòng tiền, nhưng lại có một lợi thế đặc biệt: nó không phụ thuộc vào bất kỳ chính phủ hay tổ chức tài chính nào.

Trong lịch sử, vàng thường thể hiện tốt trong những giai đoạn lạm phát cao, khủng hoảng tiền tệ hoặc khi niềm tin vào hệ thống tài chính suy giảm. Chính vì vậy, Browne coi vàng là thành phần không thể thiếu để bảo vệ sức mua của danh mục trong dài hạn.

Tỷ trọng 25% dành cho vàng thường bị cho là “quá cao” theo quan điểm đầu tư truyền thống. Tuy nhiên, trong logic của Permanent Portfolio, vàng không được xem như một khoản đầu tư tăng trưởng, mà là một hợp đồng bảo hiểm không cần nó hoạt động tốt mọi lúc, nhưng khi cần, nó có thể tạo ra tác động rất lớn.

Tiền mặt / Trái phiếu ngắn hạn (25%): Nền tảng ổn định và thanh khoản

Thành phần cuối cùng là tiền mặt hoặc các công cụ tương đương tiền như trái phiếu chính phủ ngắn hạn. Đây là lớp phòng thủ sâu nhất của danh mục, được thiết kế để bảo vệ vốn trong những giai đoạn suy thoái nghiêm trọng hoặc giảm phát.

Tiền mặt giúp danh mục duy trì tính thanh khoản cao, giảm biến động tổng thể và tạo điều kiện để tái cân bằng khi các tài sản khác giảm giá mạnh. Trong những thời điểm thị trường hỗn loạn, tiền mặt không chỉ là nơi trú ẩn an toàn mà còn là “đạn dược” để mua vào các tài sản đang bị định giá thấp.

Mặc dù tiền mặt thường mang lại lợi suất thấp, Browne vẫn dành 25% cho thành phần này vì ông tin rằng sự ổn định có giá trị hơn lợi nhuận ngắn hạn. Đối với Permanent Portfolio, tiền mặt không phải là phần “kém hiệu quả”, mà là yếu tố giúp toàn bộ hệ thống vận hành trơn tru.

Vì sao Permanent Portfolio bền vững trong mọi chu kỳ kinh tế?

Permanent Portfolio không dựa trên dự báo vĩ mô, cũng không yêu cầu nhà đầu tư “đọc vị” thị trường. Sức mạnh của chiến lược này đến từ cách nó chấp nhận sự bất định của kinh tế và thiết kế danh mục sao cho luôn có ít nhất một phần tài sản hoạt động tốt, bất kể điều gì xảy ra.

Harry Browne cho rằng mọi nền kinh tế, dù phức tạp đến đâu, đều có thể quy về bốn trạng thái cơ bản:

• Tăng trưởng / Thịnh vượng
• Lạm phát
• Giảm phát
• Suy thoái

So sánh từng tài sản cấu thành và Permanent Portfolio truyền thống (2007–2021)

Ở hình minh hoạ cho thấy diễn biến giá trị của 10,000 USD đầu tư từ năm 2007 đến 2021 vào từng tài sản cấu thành Permanent Portfolio gồm vàng (GLD), cổ phiếu tăng trưởng (IWF), trái phiếu chính phủ Mỹ dài hạn (TLT), trái phiếu ngắn hạn đại diện cho tiền mặt (SHY) và danh mục Permanent Portfolio truyền thống với phân bổ 25% cho mỗi loại, được tái cân bằng định kỳ.

Quan sát từng đường riêng lẻ cho thấy một đặc điểm rất rõ: mỗi tài sản đều có thời điểm tỏa sáng, nhưng cũng không tránh khỏi những giai đoạn suy yếu kéo dài.

Cổ phiếu tăng trưởng (IWF) là ví dụ điển hình. Sau giai đoạn biến động mạnh quanh khủng hoảng tài chính toàn cầu, cổ phiếu bước vào chu kỳ tăng trưởng dài hạn, đặc biệt bùng nổ sau năm 2013 và tăng tốc mạnh kể từ 2016, vượt xa các tài sản còn lại về lợi suất tuyệt đối. Tuy nhiên, cái giá phải trả là những pha drawdown sâu, thể hiện rõ trong các cú sụt giảm mạnh trước đó.

Ngược lại, vàng (GLD) lại cho thấy vai trò phòng thủ rõ rệt. Trong giai đoạn khủng hoảng 2008–2011, khi hệ thống tài chính toàn cầu chịu áp lực nghiêm trọng và niềm tin vào tiền tệ suy giảm, vàng trở thành tài sản dẫn dắt, tăng giá mạnh và vượt trội so với cổ phiếu. Tuy nhiên, sau khi môi trường kinh tế ổn định trở lại, vàng bước vào giai đoạn điều chỉnh và kém hấp dẫn hơn trong thời gian dài.

Trái phiếu chính phủ Mỹ dài hạn (TLT) thể hiện hiệu suất tốt nhất trong các chu kỳ lãi suất giảm, đặc biệt khi kinh tế suy yếu hoặc thị trường tìm đến tài sản an toàn. Những giai đoạn này, TLT đóng vai trò như “bộ giảm xóc” cho danh mục. Trong khi đó, trái phiếu ngắn hạn (SHY) gần như đi ngang xuyên suốt toàn bộ giai đoạn, lợi suất thấp nhưng ổn định, phản ánh đúng vai trò của tiền mặt: không tạo đột biến lợi nhuận, nhưng bảo toàn vốn và duy trì thanh khoản.

Tái cân bằng “động cơ tạo lợi nhuận thầm lặng”

Một trong những điểm mạnh của Permanent Portfolio là cơ chế tái cân bằng định kỳ một yếu tố thường bị đánh giá thấp nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cấu trúc danh mục theo mục tiêu dài hạn.

Nguyên lý cơ bản của tái cân bằng rất đơn giản: điều chỉnh tỷ trọng từng loại tài sản về mức mục tiêu đã định, bất kể biến động thị trường. Cụ thể:

• Khi một tài sản tăng mạnh và vượt tỷ trọng mục tiêu (ví dụ >25% trong cấu trúc 4 phần), danh mục có thể bán bớt phần vượt mức để khôi phục cân bằng.
• Ngược lại, khi một tài sản giảm giá và rơi xuống dưới tỷ trọng chuẩn, danh mục có thể mua thêm để trở về tỷ lệ mục tiêu.

Trong lý thuyết, cơ chế này giúp nhà đầu tư thực hiện nguyên lý “bán cao – mua thấp” một cách kỷ luật, đồng thời khai thác sự chênh lệch giá giữa các loại tài sản có tương quan thấp hoặc ngược chiều mà không cần dự đoán xu hướng thị trường.

Tuy nhiên, trong thực tế, tâm lý nhà đầu tư thường khó tuân thủ nguyên tắc này một cách hoàn hảo. Khi thị trường biến động mạnh, cảm giác sợ hãi hoặc tham lam có thể khiến nhà đầu tư trì hoãn việc bán hoặc mua theo tỷ trọng mục tiêu. Do đó, hiệu quả của tái cân bằng phụ thuộc không chỉ vào cơ chế lý thuyết mà còn vào tính kỷ luật và khả năng kiểm soát cảm xúc của nhà đầu tư.

Đọc thêm: Bitcoin thách thức "ngôi vua" của vàng trong vai trò tài sản trú ẩn

Nhìn chung, tái cân bằng vẫn là công cụ quan trọng để duy trì phân bổ rủi ro, nhưng cần được thực hiện một cách nhất quán và có ý thức về các yếu tố tâm lý thực tế có thể ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.

Đa dạng hóa thực sự không chỉ là hình thức

Nhiều danh mục đầu tư hiện nay có vẻ đa dạng vì bao gồm nhiều loại cổ phiếu, trái phiếu hoặc quỹ khác nhau. Tuy nhiên, trên thực tế, phần lớn vẫn phụ thuộc chủ yếu vào cùng một yếu tố hệ thống: tăng trưởng kinh tế và thanh khoản tiền tệ toàn cầu. Khi những yếu tố này thay đổi hoặc đảo chiều, tất cả các tài sản trong danh mục có thể giảm giá cùng lúc, khiến nhà đầu tư chịu thua lỗ đồng bộ.

Permanent Portfolio khác biệt ở chỗ nó đa dạng hóa dựa trên các động lực kinh tế, chứ không chỉ đơn giản là phân bổ theo loại tài sản. Cụ thể:

• Cổ phiếu thường tăng giá khi nền kinh tế tăng trưởng.
• Trái phiếu dài hạn và tiền mặt thường có vai trò bảo vệ tài sản trong thời kỳ suy thoái kinh tế hoặc khi lãi suất giảm.
• Vàng thường giữ giá hoặc tăng giá khi lạm phát cao hoặc khi niềm tin vào tiền tệ giảm.

Do mỗi loại tài sản phản ứng khác nhau trước cùng một cú sốc vĩ mô, việc kết hợp chúng theo một cấu trúc cân bằng giúp danh mục giảm nguy cơ suy giảm đồng loạt, hạn chế biến động cực đoan và bảo vệ hiệu quả dài hạn. Đây là điểm khác biệt quan trọng so với nhiều danh mục “đa dạng hình thức”, vốn có thể trông phong phú nhưng thực chất vẫn thiếu sự phân tán rủi ro thực sự.

Lịch sử cho thấy chiến lược Permanent Portfolio tạo ra lợi suất ổn định trong dài hạn, dù không phải lúc nào cũng vượt trội so với cổ phiếu đơn lẻ. Trong các thập niên gần đây, lợi suất trung bình hàng năm của chiến lược này dao động từ khoảng 6% đến 13%, tùy vào giai đoạn thị trường.

Permanent Portfolio bền vững không phải vì nó hoàn hảo, mà vì nó được thiết kế cho một thế giới không thể dự đoán. Bằng cách kết hợp các tài sản phản ứng khác nhau trước mọi chu kỳ kinh tế, cùng với cơ chế tái cân bằng kỷ luật, danh mục mang lại sự ổn định, tâm lý vững vàng và hiệu suất dài hạn đáng tin cậy.