Phân tích mô hình hoạt động 0x (ZRX) - Cần thay đổi để phát triển

Tổng quan về 0x (ZRX)

0x (ZRX) là Protocol tạo điều kiện cho các builder xây dựng nên các sản phẩm tài chính. Được xây dựng vào 10/2016 bởi 0x Labs, dự án được sinh ra để giải quyết vấn đề thanh khoản cho tài sản, khi team cho rằng trong tương lai, tất cả tài sản đều sẽ được đưa lên Blockchain.

Trên 0x, chúng ta có thể xây dựng được những gì:

• DEX.
• Cửa hàng giống ebay cho digital good.
• Thành lập Market Maker, Bot giao dịch chênh lệch giá.
• DeFi protocol cần thanh khoản (lending, derivative, options).
• OTC trading desk.

Ngoài ra, 0x còn được tích hợp vào các sản phẩm mà sử dụng việc giao dịch như một tính năng đi kèm, ví dụ như:

• Game: Tạo ra nơi để người dùng giao dịch vật phẩm.
• Wallet: Thêm tính năng giao dịch như Coin98 Wallet.
• Portfolio management platform.

Cách giải quyết vấn đề của 0x

Các sàn DEX theo dạng Order-book sẽ hoạt động như sau:

• Maker (người bán) tạo giao dịch.
• Giao dịch đưa lên Blockchain.
• Taker (người mua) mua tài sản.

Thông qua 3 hoạt động trên, anh em có thể thấy Blockchain sẽ là trung gian giữa người bán và người mua, nên các hoạt động xảy ra liên tiếp trên Blockchain (On-chain). Mà bất kỳ thao tác nào liên quan đến Blockchain đều phải cần gas fee, từ đó phát sinh ra rất nhiều loại phí không đáng có.

0x giải quyết vấn đề bằng cách đưa các lệnh từ phe bán ra ngoài (off-chain), khi nào có người dùng muốn mua lệnh đó, thì các thao tác cuối cùng mới được xử lý On-chain, kết quả là tiết kiệm được rất nhiều chi phí. Nên trong một giao dịch, chỉ có người mua trả Protocol fee.

Mô hình hoạt động của 0x

Các thành phần của 0x hiện tại như sau:

• 0x API: API kết nối các Relayers lại, Relayer là gì sẽ đươc nói ở phần sau.
• 0x Mesh: Một mạng lưới ngang hàng (peer-to-peer) để người dùng chia sẻ các order trên 0x.
• Matcha: DEX Aggerator, kết nối thanh khoản của các sàn khác, giúp người dùng có được giá tốt, và ít bị lệch giá khi giao dịch. Model này giống 1Inch.
• 0x Native: Nơi giao dịch 0x RFQ.
• 0x Extensions: Các Contract mở rộng của 0x.

Các thành phần của 0x hiện tại

Tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu từng sản phẩm vẫn đang hoạt động, và cách chúng tạo ra giá trị cho ZRX - token của 0x.

0x API

0x API là gì?

0x API có thể xem như một Pool thanh khoản của nhiều nhà cung cấp thanh khoản như Kyber Network, Uniswap,... Để các Relayers lấy được thanh khoản của 0x, thì họ cần phải gắn API này vào. Do đó, có thể xem 0x API như một cầu nối giữa nhà cung cấp thanh khoản và các dự án cần thanh khoản.

Cách hoạt động của 0x API

Relayers là những dự án kết nối với 0x thông qua 0x API. Hiện tại, Relayers của 0x là một số DEX như: Matcha, Tokenlon, MetaMask, DeFi Saver, TokenSet,... Trong đó, chính Matcha là sản phẩm của 0x.

0x API capture value cho ZRX như thế nào?

Đầu tiên, người dùng giao dịch trên các Relayers mà thanh khoản thông qua 0x, sẽ phải trả một khoản phí giao dịch, phí này sẽ được đưa vào một Pool. Sau khi kết thúc một khoảng thời gian nhất định (epoch), số tiền này sẽ được phân phối cho Market Makers.

0x API capture value cho ZRX

Ngoài Market Makers, người dùng thông thường có thể ủy quyền (Delegate) bằng cách Stake ZRX của mình cho một Market Maker để nhận về phí giao dịch. Các Market Makers sẽ thiết lập một phần lợi nhuận dùng để chia cho các Delegators này, và mỗi Market Makers có quyền tùy chọn thông số này.

Vì lý do cả Market Makers và người dùng thông thường cần phải Stake ZRX để nhận được phí, nên sau phần này, mình sẽ gọi những người nhận được phí này là ZRX Stakers.

Có thể thấy, 0x API được nhiều bên sử dụng, thì sẽ phát sinh ra nhiều giao dịch, dẫn đến phí được tích lũy càng nhiều. Dĩ nhiên, các giao dịch này cần phải sử dụng liquidity đến từ 0x.

Cần lưu ý là phí này khác với phí xử lý của Blockchain, ví dụ như anh em muốn giao dịch, phải cần trả Transaction fee đến từ các node của Blockchain, và Protocol fee của 0x.

Do đó, càng nhiều dự án sử dụng 0x API, tiền đổ về Pool cho ZRX Stakers càng nhiều.

0x Mesh

0x Mesh là gì?

0x Mesh là mạng lưới giao dịch đằng sau của 0x, nơi tất cả các giao dịch đổ về. 0x Mesh được vận hành bởi các Market Makers.

0x Mesh capture value cho ZRX như thế nào?

Từ đầu, chúng ta đã biết rằng 0x sẽ đưa các giao dịch đang trong trạng thái chờ ra ngoài Blockchain, và 0x Mesh chính là nơi đó. Có thể nói, đây chính là cốt lõi của dự án, vì 0x Mesh chính là thứ làm giảm gas fee đối với các giao dịch được tạo ra từ 0x.

Cách hoạt động của 0x Mesh

Ngoài ra, 0x Mesh cũng chính là một nguồn thanh khoản được tạo ra bởi các Market Makers. Do đó, việc capture value của 0x Mesh sẽ như sau:

• Dự án sẽ mất đi khả năng lưu giao dịch off-chain để giảm gas fee, nếu không có 0x Mesh.
• Càng nhiều giao dịch đổ về 0x Mesh, phí giao dịch trả cho ZRX Stakers càng lớn.

Matcha

Matcha là gì?

Matcha là DEX aggerator hoạt động giống 1Inch, đó là tìm nguồn thanh khoản tốt nhất để giúp người dùng giao dịch được với mức chênh lệch giá thấp và tiết kiệm phí giao dịch.

0x API cũng là một trong những nguồn cung cấp thanh khoản mà Matcha đang sử dụng. Anh em có thể tham khảo các nguồn thanh khoản hiện tại của Matcha tại đây.

Cách hoạt động của Matcha

Matcha sử dụng một quy trình tự động có tên là “Smart Order Routing” để phân chia lệnh giao dịch thành những lệnh nhỏ hơn, phù hợp với từng nguồn thanh khoản để không bị trượt giá. Cách này sẽ giúp ít rất nhiều với những Orders có giá trị lớn.

Matcha capture value cho ZRX như thế nào?

Tương tự các app nói trên, khi lượng người dùng Matcha càng nhiều, số lượng giao dịch đi qua 0x API cũng sẽ tăng lên, từ đó tiền đổ về cho ZRX Stakers cũng sẽ nhiều hơn.

0x Native

0x Native là gì?

0x Native là nơi giao dịch các lệnh ở dạng RFQ (Request For Quote). RFQ hiểu đơn giản là báo giá một cách tốt nhất cho các đơn hàng trị giá rất lớn. Cách thức hoạt động của 0x RFQ như sau:

Cách hoạt động của 0x RFQ

(1) Người dùng request thanh khoản từ 0x API.

(2) 0x API yêu cầu thông tin định giá từ tất cả các nguồn thanh khoản on-chain cũng như từ một nhóm lớn Market Makers.

(3) Các phản hồi của thanh khoản on-chain & Market Makers được chấp nhận.

(4) 0x sử dụng Smart Order Routing để chia nhỏ lệnh để fill nhằm cung cấp được giá tốt nhất.

(5) 0x API kết hợp số lượng order lại, gửi cho người dùng, sau đó ký xác nhận và gửi giao dịch tới Ethereum.

0x Native capture value cho ZRX như thế nào?

Theo 0x, 50% volume giao dịch của 0x API cho các cặp giao dịch phổ biến (ví dụ: ETH/USDC) được filled thông qua các Market Makers RFQ của 0x. Ngoài ra, số lượng người dùng của 0x Native trong 7 ngày gần đây cũng đang đứng ở vị trí thứ 5 xếp hạng về số lượng người dùng của các DEX.

Số lượng người dùng của 0x Native trong 7 ngày gần đây

Tương tự các sản phẩm trên, 0x RFQ cũng có tác dụng sử dụng thanh khoản đến từ 0x. Với khối lượng giao dịch lớn, 0x RFQ cũng mang lại lợi nhuận cho ZRX Stakers rất nhiều.

0x Extensions

Tính năng này là một phần mở rộng của 0x, cho phép người dùng tạo ra các contract phù hợp với từng mục tiêu của họ. Có 3 dạng sau:

• Dutch Auction contract.
• Fowarder contract.
• Whitelist contract.

Tuy nhiên, không có nhiều dữ liệu về 0x Extensions, nên phần này tạm thời mình không đề cập đến.

Quản trị bên trong 0x hoạt động như thế nào?

Cách quản trị như thế nào?

Người dùng nắm giữ ZRX có thể tham gia vote tại đây. Bên cạnh đó, anh em có thể ủy quyền cho các Market Makers (Delegate) để bỏ phiếu. Lúc này, người dùng sẽ bị trừ đi một nửa giá trị vote, phần bị trừ đó sẽ được cộng dồn qua quyền quản trị của chính Market Maker đó.

Hiện tại, việc quản trị chỉ áp dụng cho việc sử dụng phí trong Pool. Cần nói thêm là Protocol fee thu được sẽ quy về ETH và được sử dụng cho các mục đích sau:

• Community Treasury: Dùng cho các hoạt động phát triển của 0x, được kiểm soát bởi quản trị.
• Trả cho Market Makers.

Quản trị capture value cho ZRX như thế nào?

Trong việc quản trị, để đưa một Proposal lên cho cộng đồng bỏ phiếu, đòi hỏi giữ ít nhất 100,000 ZRX. Điều này sẽ làm tăng nhu cầu mua ZRX. Tuy nhiên, dự án vẫn chưa nói rõ số ZRX này có bị mất hay không nếu Proposal không được thông qua.

Quản trị 0x

Tóm tắt cách thức 0x capture value cho ZRX

Có thể thấy, các sản phẩm 0x tạo ra chỉ dùng cho một mục đích duy nhất: kéo càng nhiều người tham gia giao dịch lấy thanh khoản từ 0x càng tốt. Bởi lúc đó, Protocol fee sẽ chảy vào Pool càng nhiều, dẫn đến ZRX Stakers càng nhận được nhiều giá trị.

Ngoài ra, Buy demand còn chịu ảnh hưởng nhỏ đến từ việc quản trị: cần 100,000 ZRX để tạo Proposal.

Do đó, mình tóm tắt lại cách 0x capture value cho ZRX như sau:

• Thu hút nhiều giao dịch sử dụng thanh khoản của 0x.
• Quản trị.

Dự đoán tương lai của 0x

Bản thân 0x

Trước hết, chúng ta cần biết công thức tính phí của 0x, đó là 70,000*gas price. Con số này tính ra thật sự rất thấp, rơi vào khoảng 0.01 - 0.02%. So với Uniswap hay Sushiswap, con số này thật sự thấp hơn tận 30 lần (0.3%). Còn nếu chỉ tính phí chia cho LP, người dùng cung cấp thanh khoản cho Uniswap và SushiSwap cũng đã kiếm được số tiền gấp từ 2,5 - 5 lần so với 0x (0.05%).

Do đó, tiền phí thu về Pool của 0x là không nhiều. Cụ thể, trong 30 ngày qua, Số tiền phí của 0x được thể hiện qua biểu đồ sau:

Protocol fee của 0x trong 30 ngày qua

Fully Diluted Value (FDV) của Sushiswap đang là $2.8B với mức phí thu về trong 30 ngày qua thấp nhất cũng là khoảng $1M, trong khi FDV của 0x hiện tại khoảng $1B nhưng số tiền thu về cao nhất trong tháng vừa qua cũng chỉ là $133k, chứng tỏ rằng thu nhập của 0x hiện tại đang rất thấp.

Cá nhân mình đánh giá, DEX hiện tại và trong tương lai vẫn sẽ là một mảng khá nóng. 0x dù ra đời từ rất lâu, nhưng giá ZRX không có gì quá nổi bật là do công thức thu phí phụ thuộc vào gas fee, và cũng rất thấp, khiến nhiều người không muốn mua ZRX để Stake nhận Protocol fee.

Trong tương lai, khả năng cao nếu muốn cạnh tranh về mặt tăng trưởng giá token, việc tăng phần trăm Protocol fee là điều nên làm. Dù có tăng lên 10 lần, tức 0.1 - 0.2%, thì phí phải trả cho 0x đến từ người mua vẫn là rẻ hơn so với Uniswap và SushiSwap.

Yếu tố bên ngoài

Tuy nhiên, liệu giải pháp đưa giao dịch ra khỏi Blockchain có thật sự hữu ích đối với thời điểm hiện nay hay không, khi xu hướng bây giờ đang là sự cạnh tranh khốc liệt giữa các Blockchain.

Serum Order-book hoàn toàn 100% on-chain, nhưng thật sự không ai than phiền về phi khi trải nghiệm giao dịch trên Serum, bởi vì Serum được xây dựng trên Solana, mà phí trên Solana thì quá rẻ.

Phí giao dịch trên Solana

Nên để thu hút được người dùng hiện tại, chỉ cách tập trung thu hút người dùng giao dịch thông qua các sản phẩm. Cụ thể, đó là Matcha, 0x API, 0x Native và 0x Extensions.

Tổng kết

Qua bài viết, mình có thể tóm tắt lại một số ý về 0x như sau:

• 0x là một nền tảng giúp các dự án khác sử dụng thanh khoản một cách hiệu quả.
• Doanh thu chủ yếu của 0x đến từ Matcha, 0x API, 0x Native.
• Cách thức capture value của 0x đến từ hai việc: Sử dụng nhiều thanh khoản của 0x & Quản trị.
• Dù đang có số lượng người dùng khá lớn, nhưng phí thu về cho ZRX Stakers quá thấp so với giá trị dự án.
• Việc miễn phí đến từ lưu trữ giao dịch off-chain thật sự không cần thiết ở thời điểm hiện tại.

Đó là những gì mình rút ra được từ 0x, anh em có nhận định gì khác, có thể comment bên dưới để cùng thảo luận.