Liquidation trong Crypto: Nguyên nhân và cách phòng tránh bị thanh lý
Liquidation trong crypto là gì?
Liquidation (thanh lý) là quá trình mà một phần hoặc toàn bộ tài sản thế chấp của một người dùng bị bán hoặc chuyển đổi thành tiền mặt để trả lại khoản vay hoặc vị thế giao dịch của họ.
Thanh lý xảy ra khi giá trị tài sản thế chấp giảm xuống đến mức mà nó không còn đủ để đảm bảo khoản vay, buộc nền tảng DeFi hoặc sàn giao dịch phải can thiệp để giảm thiểu rủi ro cho người cho vay hoặc người cung cấp thanh khoản.
Các trường hợp liquidation xảy ra trong Crypto
Thanh lý trong các nền tảng Lending
Các nền tảng vay mượn như Aave, Compound và MakerDAO cho phép người dùng thế chấp tài sản crypto để vay tiền mã hóa. Thanh lý xảy ra khi giá trị tài sản thế chấp giảm mạnh, làm tăng tỷ lệ LTV (Loan-to-Value) vượt quá ngưỡng thanh lý được quy định bởi nền tảng.
Đọc thêm: Hiểu rõ tỷ lệ LTV (Loan-to-Value) trong thị trường Crypto
Giả sử một người dùng thế chấp 1 ETH (trị giá 2,000 USD) để vay 1,000 DAI với LTV ban đầu là 50%. Nếu giá ETH giảm từ 2,000 USD xuống 1,000 USD, tỷ lệ LTV sẽ tăng lên 100%, tức là khoản vay giờ đây đã vượt qua giá trị tài sản thế chấp.
Khi đó, nền tảng sẽ tự động thanh lý một phần hoặc toàn bộ tài sản thế chấp (ETH) để đảm bảo rằng khoản vay được trả lại và người cho vay không gặp rủi ro. Điều này xảy ra để bảo vệ hệ thống DeFi khỏi việc mất thanh khoản hoặc không thu hồi được khoản vay, đặc biệt trong các đợt biến động mạnh của thị trường tiền mã hóa.
Một ví dụ thực tế về trường hợp thanh lý này là sự kiện xảy ra trong tháng 3/2020, còn được gọi là "Black Thursday" trong cộng đồng tiền mã hóa, đã khiến nhiều người dùng trên nền tảng MakerDAO mất phần lớn tài sản của họ.
Khi giá ETH giảm mạnh từ khoảng 200 USD xuống dưới 100 USD chỉ trong vài giờ, tỷ lệ LTV của các khoản vay trên MakerDAO tăng vọt, dẫn đến thanh lý hàng loạt vì nhiều người dùng không kịp bổ sung tài sản thế chấp.
Quá trình thanh lý này khiến hàng triệu USD giá trị tài sản bị bán tháo để duy trì sự ổn định của hệ thống, gây ra một cuộc khủng hoảng thanh khoản tạm thời trong hệ sinh thái DeFi.
Theo báo cáo, khoảng 8.32 triệu USD giá trị tài sản thế chấp ETH đã bị thanh lý mà không bù đắp được bất kỳ khoản nào, do đó hệ thống MakerDAO đã gặp phải tình trạng thiếu hụt DAI.
Thanh lý trong giao dịch ký quỹ (Margin Trading)
Ngoài các nền tảng cho vay DeFi, thanh lý cũng thường xảy ra trong giao dịch ký quỹ (margin trading) trên các sàn giao dịch lớn như Binance, Kraken… Khi một nhà giao dịch mở vị thế sử dụng đòn bẩy, họ thực tế đang vay thêm tiền từ sàn để giao dịch với số vốn lớn hơn.
Ví dụ, nếu một nhà giao dịch sử dụng đòn bẩy 5x để mua Bitcoin (BTC) với vốn ban đầu là 10,000 USD, họ sẽ có vị thế trị giá 50,000 USD. Tuy nhiên, nếu giá Bitcoin giảm 20%, vị thế của họ sẽ bị lỗ 10,000 USD, tức là toàn bộ vốn ban đầu của họ sẽ bị mất.
Tại thời điểm này, sàn giao dịch sẽ thanh lý vị thế của họ để đảm bảo rằng khoản lỗ không vượt quá số tiền mà sàn đã cho vay.
Thanh lý trong giao dịch ký quỹ thường xảy ra rất nhanh, đặc biệt trong những giai đoạn thị trường biến động mạnh, khi giá trị của tài sản giảm đột ngột.
Thanh lý do sự cố thị trường và thanh khoản thấp
Một trường hợp thanh lý đáng chú ý khác xảy ra trong thời kỳ khủng hoảng thanh khoản hoặc khi thị trường trải qua các sự kiện bán tháo lớn. Khi giá trị của tài sản giảm nhanh chóng, người dùng không kịp bổ sung thêm tài sản thế chấp, dẫn đến việc hệ thống tự động thanh lý tài sản hàng loạt.
Điều này có thể gây ra "hiệu ứng domino" khi quá nhiều tài sản bị thanh lý cùng một lúc, đẩy giá xuống thấp hơn nữa và dẫn đến nhiều đợt thanh lý khác.
Sự cố này từng xảy ra trong "Thứ Năm Đen Tối" (12/3/2020), khi giá trị Bitcoin và Ethereum giảm mạnh hơn 40% chỉ trong vài giờ, nhiều sàn giao dịch và nền tảng DeFi phải thực hiện thanh lý hàng loạt để đảm bảo an toàn hệ thống.
Hậu quả là hàng triệu USD giá trị tài sản bị bán tháo, đẩy thị trường vào tình trạng biến động nghiêm trọng và gây ra lo ngại về tính thanh khoản của các nền tảng DeFi vào thời điểm đó.
Thanh lý trong các hợp đồng phái sinh (Derivatives)
Các hợp đồng phái sinh trong crypto như futures (hợp đồng tương lai) hoặc options (hợp đồng quyền chọn) cũng sử dụng đòn bẩy và tài sản thế chấp để đảm bảo các vị thế. Đặc điểm chung của các hợp đồng phái sinh là chúng thường sử dụng đòn bẩy cao, giúp tăng tiềm năng lợi nhuận nhưng đồng thời cũng làm tăng rủi ro thanh lý nếu thị trường biến động ngược lại với dự đoán.
Trong hợp đồng tương lai, người dùng có thể chọn các vị thế mua (long) hoặc bán (short) dựa trên dự đoán giá của tài sản trong tương lai. Tuy nhiên, nếu thị trường di chuyển ngược lại với vị thế của họ, giá trị ký quỹ ban đầu (collateral) mà họ cung cấp sẽ bị giảm dần khi khoản lỗ tăng lên.
Ví dụ, nếu một nhà giao dịch sử dụng đòn bẩy 10x để mua hợp đồng tương lai Bitcoin khi giá BTC là 50,000 USD và giá BTC giảm xuống còn 45,000 USD, lỗ sẽ tăng nhanh do đòn bẩy. Nếu khoản lỗ vượt quá số vốn ký quỹ ban đầu, hợp đồng sẽ bị thanh lý tự động để tránh mất thêm tiền cho sàn giao dịch. Điều này thường xảy ra nhanh chóng, đặc biệt khi nhà giao dịch sử dụng đòn bẩy cao, làm tăng nguy cơ bị thanh lý ngay cả khi giá tài sản chỉ biến động nhẹ.
Trong hợp đồng quyền chọn, thanh lý có thể xảy ra khi giá thị trường di chuyển ngược lại với kỳ vọng của người nắm giữ hợp đồng, đặc biệt là khi sử dụng đòn bẩy. Trong trường hợp này, giá trị của hợp đồng sẽ giảm nhanh chóng, và nếu người dùng không có đủ tài sản thế chấp để duy trì vị thế, nền tảng sẽ thực hiện thanh lý.
Chẳng hạn, nếu một người mua quyền chọn mua (call option) Bitcoin với kỳ vọng giá sẽ tăng, nhưng thay vào đó giá Bitcoin giảm, giá trị của hợp đồng sẽ bị giảm mạnh. Đặc biệt, nếu sử dụng đòn bẩy để mua quyền chọn, giá trị tài sản thế chấp sẽ bị thanh lý để giảm thiểu rủi ro cho cả người nắm giữ và nền tảng giao dịch.
Điều này phổ biến trong các nền tảng như Binance, nơi các trader sử dụng quyền chọn để dự đoán hướng đi của thị trường. Các quyền chọn Bitcoin trên Binance thường có đòn bẩy cao và do biến động lớn của Bitcoin, rủi ro thanh lý rất lớn nếu thị trường đi ngược lại kỳ vọng.
Cách tránh bị thanh lý trong thị trường crypto
Theo dõi sát sao giá tài sản thế chấp
Để tránh bị thanh lý trong thị trường crypto, việc quản lý tốt tài sản thế chấp và tỷ lệ LTV là điều thiết yếu. Một trong những cách hiệu quả nhất là duy trì tỷ lệ LTV ở mức thấp hơn nhiều so với ngưỡng thanh lý của nền tảng.
Ví dụ, nếu ngưỡng thanh lý được đặt ở mức 80%, người dùng nên giữ LTV ở khoảng 50-60% để có vùng đệm an toàn khi giá trị tài sản thế chấp biến động. Điều này giúp hạn chế khả năng bị thanh lý khi giá tài sản giảm đột ngột.
Ngoài ra, người dùng cũng cần theo dõi giá tài sản thế chấp thường xuyên, vì chỉ cần một đợt giảm giá mạnh có thể khiến tỷ lệ LTV tăng nhanh và tài sản bị thanh lý tự động.
Bổ sung tài sản thế chấp
Một yếu tố quan trọng khác để tránh thanh lý là bổ sung thêm tài sản thế chấp kịp thời. Nếu giá trị của tài sản thế chấp giảm, việc nhanh chóng nạp thêm tài sản có thể giúp giảm tỷ lệ LTV và giữ khoản vay ở mức an toàn.
Chẳng hạn, trên các nền tảng như Aave hay Compound, người dùng có thể nhận cảnh báo khi LTV của họ tiệm cận ngưỡng thanh lý, từ đó có thời gian bổ sung tài sản trước khi hệ thống tự động thanh lý.
Dữ liệu cho thấy rằng trong các đợt giảm giá mạnh, những người bổ sung tài sản thế chấp kịp thời thường tránh được việc bị thanh lý. Ngược lại, những người không kịp phản ứng thường phải chịu mất một phần hoặc toàn bộ tài sản do hệ thống tự động thanh lý.
Ví dụ, vào ngày 23/2/2021, tổng cộng 24.1 triệu USD đã bị thanh lý trên các nền tảng DeFi như Compound và Aave khi giá Bitcoin và Ethereum giảm mạnh. Nhiều người dùng không kịp bổ sung tài sản thế chấp trước khi hệ thống thực hiện thanh lý, dẫn đến việc mất tài sản.
Sử dụng đòn bẩy hợp lý
Ngoài ra, việc sử dụng đòn bẩy một cách cẩn thận trong giao dịch ký quỹ cũng là chìa khóa để tránh thanh lý. Đòn bẩy cao có thể mang lại lợi nhuận lớn nhưng cũng làm tăng rủi ro thanh lý khi thị trường đi ngược lại dự đoán.
Theo thống kê từ sàn giao dịch Binance, các nhà giao dịch sử dụng đòn bẩy cao trên 10x có tỷ lệ bị thanh lý cao gấp đôi so với những người sử dụng đòn bẩy dưới 5x. Điều này xuất phát từ tính chất của đòn bẩy: đòn bẩy càng cao, lợi nhuận tiềm năng càng lớn, nhưng đồng thời rủi ro cũng tăng theo. Do đó, việc chọn đòn bẩy ở mức vừa phải, cùng với quản lý rủi ro kỹ lưỡng, sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ bị thanh lý.
Xem thêm: Quản lý rủi ro khi giao dịch với đòn bẩy.
Thanh lý là một khía cạnh quan trọng trong thị trường crypto. Thanh lý không chỉ ảnh hưởng đến người dùng bị thanh lý mà còn có thể tác động đến tính thanh khoản và sự ổn định của toàn bộ hệ thống DeFi hoặc sàn giao dịch.