Tương lai của ETH và mạng lưới Ethereum hậu Dencun

Dencun - giải pháp mở rộng thành công

Sau nâng cấp Dencun (13/03/2024), cụ thể hơn là EIP-4844, Ethereum đã giới thiệu một không gian lưu trữ dữ liệu mới cho Rollup/ Layer 2 được gọi là Blob với cơ chế tính giá riêng biệt. Thông qua không gian blob, chi phí hoạt động của các Rollup được giảm tới hơn 90%, từ đó, giảm được phí giao dịch cuối cho người dùng.

Khi phi giao dịch giảm đi, số lượng các giao dịch trên các Layer 2 chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể. Kể từ sau Dencun, số lượng giao dịch trên Layer 2 đã tăng trung bình 93% và 101% sau 3 và 6 tháng. Trong đó, Base và Arbitrum có mức tăng trưởng ấn tượng nhất với 460% và 144% sau 6 tháng hậu Dencun. Ngược lại, các ZK Rollup như Starknet và Zksync có sụt giảm lần lượt 59% và 30% trong cùng giai đoạn trên.

Tìm hiểu thêm: Blob là gì? Ảnh hưởng của Blob lên mạng lưới Ethereum

Với chi phí hoạt động giảm tới 90% và quá trình tạo Rollup trở nên dễ dàng hơn trước thông qua các bộ công cụ, xu hướng trở thành Layer 2 đang được ưa chuộng sau khi chứng minh được tính khả thi về mặt lợi nhuận. Đối với Ethereum Foundation, xu hướng này hoàn toàn đi đúng với định hướng Rollup-centric ban đầu. Có thể nói, nâng cấp Dencun là bản cập nhật thành công khi giảm đáng kể phí giao dịch cho người dùng trên các Layer 2 cũng như chứng kiến sự tăng trưởng ở các hoạt động ở bên trên.

Song, điều này lại gây ra những sự thay đổi lớn trong nền kinh tế của Ethereum:

• Nhu cầu sử dụng ETH làm phí giao dịch ít đi
• Số lượng ETH bị đốt giảm đi
• Giá trị của Ethereum validator bị giảm đi

Từ đó, tạo ra không ít tranh cãi về vấn đề tích lũy giá trị và sự vận động cung-cầu của token ETH.

Ảnh hưởng của Dencun lên Ethereum

Giảm nhu cầu sở hữu ETH làm phí giao dịch

Khi phí giao dịch trên các Layer 2 giảm tới 90%, nhu cầu sử dụng ETH làm gas fee trên các Layer 2 đã giảm theo khi số liệu ETH cần cho việc giao dịch đã ít hơn so với giai đoạn tiền Dencun. Theo số liệu từ growthepie, kể từ tháng 3 cho tới tháng 8 2024, số lượng ETH được sử dụng trên các Layer 2 đã giảm tới 88% từ mức 24.1k ETH xuống còn 2.9k ETH hàng tháng.

Không chỉ vậy, Ethereum cũng chứng kiến sự sụt giảm đến 85.5% trong cùng giai đoạn trên từ mức 164.7k ETH xuống còn 24k ETH. Sự dịch chuyển sang các Layer 2 với mức phí thấp hơn là một trong những nguyên nhân góp phần vào sự sụt giảm nhu cầu sử dụng ETH trên mainnet.

Giảm doanh thu của các validator cũng như số lượng ETH bị đốt khỏi nguồn cung

Trước tiên, ta cần phải hiểu sự khác nhau giữa hai loại không gian lưu trữ dữ liệu cho Layer 2 bao gồm call-data (trước Dencun) và blob (sau Dencun).

Trước Dencun, các Rollup sẽ chi trả hai khoản phí chính khi gửi các gói giao dịch lên Ethereum call-data bao gồm: Base fee và Priority fee. Theo EIP-1559, base fee sẽ được đốt đi và priority sẽ trở thành doanh thu cho các validator.

Sau Dencun, kho lưu trữ dữ liệu mới (blob) được ra đời với cơ chế tính giá riêng biệt cho phép các Rollup gửi nhiều data hơn với mức phí rẻ hơn 90% so lưu trữ thông qua Ethereum call-data. Trong đó, Blob base fee và Base fee sẽ được đốt đi và priority fee sẽ trở thành doanh thu cho các validator.

Khi số lượng ETH làm phí giao dịch giảm, số lượng ETH bị đốt đi cũng như doanh thu cũng các thợ đào cũng bị ảnh hưởng. Theo số liệu của Galaxy Insights, số lượng ETH bị đốt đi trong vòng 5 tháng (~150 ngày) sau Dencun chỉ ở mức 2,408 ETH - nhỏ hơn bất cứ thời điểm nào (150 ngày) kể từ tháng 1 2022 với số lượng ETH bị đốt thấp nhất ghi nhận là 3,286 ETH và mức trung bình là 15,052 ETH.

Khi số lượng ETH làm phí giảm đi, số lượng priority hay doanh thu của các Ethereum validator cũng bị ảnh hưởng. Cụ thể, sau 150 ngày hậu Dencun, 950k USD giá trị ETH được tip cho validator. Một con số khiêm tốn so với mức trung bình khoảng 1.2 triệu USD kể từ giai đoạn tháng 1 năm 2022.

Với doanh thu DA của Ethereum là chi phí hoạt động của các Rollup, sự sụt giảm trên phần nào đã được chuyển hóa thành lợi nhuận cho các Rollup. Cụ thể, là khi số lượng các giao dịch trên Ethereum đã được dịch chuyển sang các blockchain layer 2 với phí thấp hơn. Kể từ sau Dencun, lợi nhuận ròng (margin) của các Rollup đã tăng từ mức trung bình 389k USD (150 ngày trước Dencun) lên mức 553k USD (150 ngày sau Dencun). Cụ thể, sau Dencun, mức biên lợi nhuận (profit margin) của Optimistic Rollup và ZK Rollup lần lượt đạt 92.3% và và 66.7%.

Có thể thấy, tác động của Dencun đã phần nào làm giảm đi nhu cầu sử dụng ETH làm phí giao dịch, từ đó, giảm số lượng ETH bị đốt cũng như doanh thu của các validator. Dẫu vậy, nhìn vào bức tranh tổng thể và dài hạn hơn, những ảnh hưởng trên không phải là nguyên nhân chính tác động vào giá trị của Ethereum ở hiện tại.

Đọc thêm: Mô hình kinh doanh blockspace của Ethereum và Layer 2

Những vấn đề xoay quanh giá trị của ETH

Liệu ETH còn là ultrasound money?

Ultrasound money là thuật ngữ ám chỉ một loại tiền tệ có giá trị tích lũy tăng dần theo thời gian. Nếu như Bitcoin được xem là sound money với nguồn cung cố định tại 21 triệu, ETH được xem là ultrasound money với nguồn cung giảm dần theo thời gian với cơ chế đốt token thông qua base fee (EIP-1559). Theo số liệu từ ultrasoundmoney, kể từ Merge cho tới Dencun, số lượng ETH bị giảm khỏi nguồn cung thông qua EIP-1559 đạt mức 440k ETH.

Như đã phân tích ở trên, số lượng ETH bị đốt đã giảm tới 84% từ mức 15 ngàn xuống còn 2.4 ngàn ETH hậu Dencun. Điều này dẫn tới nhiều tranh cãi về giá trị tích luỹ của nó trong bối cảnh ETH đang lạm phát trở lại kể từ bản nâng cấp trên.

Một số ý kiến cho rằng do không gian blob không có cơ chế đốt (EIP-1559) khiến cho nhu cầu sử dụng tăng cao Layer 2 không làm giảm nguồn cung của Ethereum. Tuy nhiên, nhìn vào số liệu thực tế, tính từ tháng 3 2024 cho tới tháng 8, số lượng ETH thu được từ phí giao dịch trên các Layer 2 đạt mức 49k ETH. Nếu như đốt toàn bộ số lượng ETH trên thì ETH vẫn ở mức lạm phát với số lượng phát hành kể từ Dencun cho tới cuối tháng 8 đạt mức 222k ETH.

Có thể thấy, nâng cấp Dencun không hoàn toàn là yếu tố tác động tới sự thay đổi của nền kinh tế Ethereum từ giảm phát sang lạm phát mà đến từ hai nguyên nhân chính bao gồm:

• Sự phát triển của thị trường DeFi trên Ethereum

Trong giai đoạn 2021-2022, sự tăng trưởng trong hoạt động trading* có sự tương quan thuận với phí giao dịch trên Ethereum. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2023-2024, mặc dù chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể trong hoạt động trading, phí giao dịch vẫn ở mức thấp nhất trong lịch sử có lúc dưới 1 gwei.

Theo Coinbase, sự phân kỳ này đến từ sự phát triển của thị trường giao dịch trên Ethereum. Cụ thể, các giao dịch với mức độ phí cao do các MEV bot đã bị hạn chế lại bởi các giải pháp bảo vệ MEV của các DEX, ví dụ như Cow Swap, cũng như các hoạt động giao dịch với mức độ biến động cao đã được đẩy sang các chain khác như Base hay Solana với transaction fee rẻ hơn. Từ đó, giảm thiểu đi mức phí giao dịch trên Ethereum cũng như số lượng ETH bị đốt đi.

* Các hoạt động trading đo bằng tỷ lệ % các giao dịch DEX giá trị trên $100/ tổng số giao dịch

• Hệ quả từ nhu cầu staking tăng cao

Mức độ lạm phát hiện tại không hẳn đến từ sự sụt giảm trong số lượng ETH bị đốt đi mà còn đến từ sự tăng trưởng trong số lượng ETH phát hành. Xuyên suốt từ giữa năm 2023 tới hiện tại, các xu hướng Restaking (T6/2023) và Liquid Restaking (T1/2024) đã củng cố vào số lượng staked ETH với tổng số lượng staked ETH đang ở mức 34.3 triệu ETH chiếm 28.7% nguồn cung hiện tại.

Theo số liệu từ Etherscan, số lượng ETH được phát hành dưới dạng staking reward đang ở mức trung bình ~2500 ETH so với số lượng ETH bị đốt đi vào khoảng 1862 ETH trong 2024.

Có thể thấy, sự gia tăng của số lượng staked ETH đã góp phần không nhỏ vào tình trạng lạm phát của Ethereum ở hiện tại. Dẫu vậy, vấn đề lạm phát không phải yếu tố chính ảnh hưởng tới giá trị của ETH khi tỷ lệ trên chỉ đạt 0.14% kể từ đầu năm và -0.07% kể từ the Merge (T9/2023). Nhìn sang các blockchain khác như Solana với mức lạm phát 5.1% vẫn chứng kiến sự tăng trưởng trong chu kỳ này.

Đọc thêm: EIP-7514: Những cập nhật giúp giảm tải tình trạng dư thừa validator trên Ethereum.

Giá trị tích luỹ của ETH nằm ở đâu?

Nhiều tranh cãi xoay quanh mô hình tích lũy giá trị của ETH với kế hoạch phát triển thông qua Rollup hậu cập nhật Dencun. Theo đó, phần lớn giá trị của các giao dịch trên Rollup đều thuộc về các Layer 2 với chỉ một phần nhỏ được tích luỹ cho Ethereum dưới dạng phí DA.

Một số ý kiến cho rằng, việc từ bỏ vai trò sắp xếp các block (ordering/ sequencing) sang thành verifying (DA layer cho Rollup) đã khiến cho giá trị ETH nhận được thấp hơn trước đây, từ đó khiến giá token không thể tăng trưởng.

Dẫu vậy, nhìn về mặt dài hạn, việc giảm phí giao dịch xuống mức gần như bằng 0 sẽ luôn là đích đến cuối cùng của các blockchain. Đặc biệt, khi số lượng Rollup tăng lên vài trăm đến vài ngàn blockchain, giá trị mà ETH nhận được sẽ bắt đầu trở nên rõ ràng hơn. K

Cuối cùng, liệu giá trị của ETH chỉ đến từ việc cung cấp không gian lưu trữ DA?

Câu trả lời là hơn thế nữa. Song song với sự phát triển của các Layer 2, nhận thức về Ethereum của người dùng cũng sẽ tăng theo khi ETH luôn được sử dụng làm tài sản trao đổi (medium of exchange) thông qua việc trả phí giao dịch cũng như làm tài sản thế chấp trên các ứng dụng DeFi.

Theo số liệu từ L2beat, đã có hơn 4 triệu token ETH được bridge từ Ethereum mainnet sang các L2 - cao hơn tổng số tiền Ethereum được sử dụng làm phí giao dịch từ tháng 1 2022 - tháng 8 2024.

Theo Justin Drake và Dankrad Feist - researcher tại Ethereum, việc tích lũy giá trị của Ethereum sẽ không đến lớp DA mà trở thành một blockchain với mức độ bảo mật và phi tập trung cao nhất cho các giao dịch có giá trị nhất. Việc mở rộng thông qua Rollup chỉ là bước đầu trước khi Ethereum có thể đạt được 10 triệu tx/s, phí giao dịch 0.0002 USD, khi đó Ethereum có thể trở thành nơi cho phép:

• Phát hành hàng tỷ tỷ USD stablecoin
• Nơi nền tảng bảo mật cho cả quốc gia
• Nơi thu hút sự chú ý của các bên liên quan

Góc nhìn vĩ mô

Nhìn vào thực tế, ngoại trừ Bitcoin với dòng tiền từ ETF, hầu hết các Altcoin trong giai đoạn qua vẫn chứng kiến sự sụt giảm về giá trị với Ethereum cũng không phải ngoại lệ.

Trong giai đoạn vừa qua, với hai sự kiện bao gồm sự sụp đổ của chiến lược Yen Carry Trade và cáo buộc đối với Jump Crypto từ phía CFTC đã khiến thị trường crypto nói chung, và Ethereum nói riêng bị ảnh hưởng không nhỏ vào đầu tháng 8 vừa qua. Theo Coinbase, các quỹ đầu tư truyền thống đang trong giai đoạn giảm đòn bẩy (deleverage) trong bối cảnh bất ổn về mặt vĩ mô cũng như bầu cử sắp tới khiến cho giá trị của các tài sản crypto bị ảnh hưởng.

Trong bối cảnh của thị trường crypto, sự chú ý đang được đổ dồn vào các narrative ngắn hạn (memecoin, tap-to-earn,...) và L1 mới như Sui, Solana, hay sắp tới là Monad hay Berachain khiến cho giá trị của Ethereum bị ảnh hưởng không nhỏ trong bối cảnh các narrative lớn như Restaking hay DeFi chưa quay trở lại mạnh mẽ.

Lời kết

Bản cập nhật Dencun được xem một trong những bước thành công ban đầu trong định hướng mở rộng của Ethereum. Song, sự phát triển này đi lại kèm những hệ luỵ dẫn tới những lo ngại xoay quanh việc tích lũy giá trị của token ETH. Nhìn về bức tranh tổng thể, những vấn đề trên không hẳn đến từ bản nâng cấp Dencun mà đến từ nhiều yếu tố khách quan bên ngoài khác nhau.

Ở hiện tại, khi nhu cầu sử dụng mạng lưới thấp lại trong bối cảnh thiếu hụt đi các narrative lớn, token $ETH đang bị đánh giá như tài sản trao đổi (medium of exchange). Khi hàng trăm đến hàng ngàn Rollup được phát triển, $ETH sẽ trở thành một loại tài sản onchain với giá trị đến từ sự ảnh hưởng của nó đến với mọi không gian Web3.