DEX bứt phá với 560 tỷ USD giao dịch: Ngày tàn của CEX?
Tiếp cận token mới: CEX "lép vế" so với DEX
Thị trường giao dịch crypto – trước đây chủ yếu do các sàn giao dịch tập trung (CEX) chi phối, đang có sự chuyển biến mạnh mẽ. Trong nhiều năm qua, các nền tảng như Mt. Gox, OKX, Binance… đã tạo ra một mô hình giao dịch quen thuộc, giúp người dùng dễ dàng mua bán tài sản số.
Tuy nhiên, những vấn đề như rủi ro bị hack và việc người dùng phải giao phó quyền kiểm soát private key của mình đã dần mở đường cho một sự thay đổi: Các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) ra đời và chiếm thị phần ngày càng lớn trong "miếng bánh” giao dịch crypto.
Sự phổ biến ngày càng tăng của DEX bắt nguồn từ những lợi thế vượt trội, giải quyết trực tiếp nhiều hạn chế cơ bản của các sàn giao dịch tập trung. Một trong những ưu điểm lớn nhất của DEX là nguyên lý giao dịch không giám sát, cho phép người dùng giữ quyền kiểm soát tuyệt đối tài sản số của mình.
Khác với CEX – nơi người dùng phải gửi tiền vào ví do sàn quản lý, DEX cho phép người dùng giao dịch trực tiếp từ ví cá nhân, nghĩa là họ không bao giờ phải từ bỏ quyền kiểm soát private key của mình. Sự thay đổi căn bản này phù hợp với tinh thần phi tập trung, mang lại mức độ bảo mật và quyền tự chủ mà các sàn giao dịch truyền thống không thể cung cấp.
“Mục tiêu chính của DEX là tạo ra các nền tảng giao dịch ngang hàng, giúp người dùng kiểm soát private key và tài sản của họ”, Sascha Hägele – nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Saarland, nói.
Quyền tự chủ, tính minh bạch và việc không cần tin vào bên thứ ba (trustlessness) là những điểm nổi bật trong hệ sinh thái DEX. Hoạt động trên blockchain công khai và được các hợp đồng thông minh minh bạch điều hành, DEX ghi lại vĩnh viễn các giao dịch trên sổ cái phân tán, tạo ra một môi trường tin cậy có thể kiểm chứng.
Điều này loại bỏ sự phụ thuộc vào một tổ chức trung tâm, giảm thiểu đáng kể rủi ro. “Trải nghiệm với DEX vượt trội hơn nhiều so với CEX, và mọi người đang bị thu hút bởi điều đó. Đây là những gì tôi thấy trên thị trường hiện nay", Bobby Ong – đồng sáng lập CoinGecko, nhận xét.
Hơn nữa, DEX đã trở thành nền tảng quan trọng để tiếp cận các tài sản crypto mới và nổi bật, thường trước khi chúng được các sàn giao dịch lớn niêm yết và quản lý chặt chẽ.
Memecoin TRUMP là ví dụ điển hình. Vào tháng 1/2025, TRUMP được niêm yết trên các DEX của Solana như Raydium và Orca. Đồng tiền này nhanh chóng đạt mức vốn hóa thị trường hàng tỷ USD chỉ trong vòng 24 giờ.
Việc niêm yết và giao dịch nhanh chóng này đã giúp người dùng DEX có cơ hội thu lợi nhuận khổng lồ, trong khi người dùng CEX phải chờ token niêm yết và bỏ lỡ gần 41,000% lợi nhuận tiềm năng (TRUMP tăng từ 0.18 USD lên 75 USD).
DEX còn một lợi thế lớn là rào cản thấp đối với việc niêm yết token mới. Khác với CEX, nơi thường đặt ra các tiêu chí niêm yết nghiêm ngặt với phí “bôi trơn” cao, DEX cho phép bất kỳ người sở hữu token nào tạo ra cặp giao dịch và cung cấp thanh khoản.
Môi trường mở này thúc đẩy sự đổi mới và cho phép người dùng giao dịch nhiều loại tài sản hơn, đáp ứng nhu cầu đa dạng của cộng đồng crypto.
Đọc thêm: Binance trước "bê bối" niêm yết token và tin đồn bán hàng tỷ USD tài sản
Giao dịch trên DEX đạt 560 tỷ USD: Thời của phi tập trung đã đến
Sự thay đổi trong bức tranh giao dịch crypto không chỉ truyền miệng; số liệu thống kê đang chứng minh sự tăng trưởng đáng kể của DEX. Trước đây, DEX được xem là một phân khúc nhỏ, nhưng hiện nay, chúng đang chiếm lĩnh thị phần ngày càng lớn.
Tỷ lệ giao dịch spot giữa DEX và CEX là một chỉ số quan trọng phản ánh xu hướng này. Vào đầu năm 2020, con số này chỉ là 0.04%. Đến đầu năm 2024, DEX đã chiếm khoảng 9.3% thị phần giao dịch so với các CEX; và đến tháng 1/2025, DEX đạt mốc 560 tỷ USD về khối lượng giao dịch hàng tháng (gồm cả spot và phái sinh) - lần đầu tiên trong lịch sử crypto chiếm hơn 20% thị phần giao dịch spot.
Dữ liệu từ DeFiLlama cũng cho thấy một xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ về tổng giá trị được khóa (TVL) trên thị trường DeFi – nền tảng cho sự phát triển của DEX. Sau khi giảm xuống khoảng 52 tỷ USD vào năm 2023, TVL DeFi đã tăng mạnh lên khoảng 140 tỷ USD vào tháng 12/2024, đánh dấu mức tăng gần 160% so với đầu năm, chứng minh thanh khoản ngày càng “dày” trên môi trường on-chain.
Về sự phát triển của các nền tảng, dữ liệu từ CoinGecko cho biết có khoảng 959 DEX hoạt động vào năm 2025, so với chỉ 217 CEX, cho thấy sự đa dạng và số lượng khổng lồ các lựa chọn giao dịch phi tập trung.
Các DEX cụ thể cũng đang thể hiện sự tăng trưởng vượt bậc. Trong khi Uniswap vẫn duy trì vị trí dẫn đầu thị trường, chiếm khoảng 40% khối lượng giao dịch của DEX, Raydium chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ, tăng gấp đôi thị phần từ 8% lên 19% kể từ đầu năm 2024.
Ngoài ra, sự xuất hiện của các DEX giao dịch phái sinh như Hyperliquid – với khối lượng giao dịch trung bình ngày đạt 6.2 tỷ USD trong Q1/2025 và chiếm gần 60% thị trường phái sinh phi tập trung, càng chứng tỏ khả năng mở rộng và ảnh hưởng của DEX.
Mặc dù Hyperliquid vẫn đứng sau các ông lớn CEX như Binance Futures về khối lượng giao dịch trung bình ngày, xu hướng này cho thấy “DEX đã bắt đầu xâm nhập vào lãnh thổ CEX", theo Marie Poteriaieva – đồng sáng lập công ty giáo dục blockchain D.Center.
CEX vẫn không thể bị thay thế
Mặc dù DEX đang phát triển nhanh chóng và ngày càng được nhiều người sử dụng, CEX vẫn giữ vai trò quan trọng trong giao dịch crypto nhờ vào những ưu điểm của mình.
Trong khi DEX tập trung vào việc trao quyền cho người dùng, CEX lại cung cấp một loạt tính năng và trải nghiệm hấp dẫn cho nhà giao dịch. Một trong những lợi thế lớn nhất là tính thanh khoản cao – giúp giảm chênh lệch giữa giá mua và giá bán, đồng thời cho phép thực hiện các giao dịch lớn với mức trượt giá tối thiểu.
"Các sàn giao dịch tập trung có thanh khoản tốt hơn. Điều này khiến chúng đặc biệt hấp dẫn đối với khách hàng cá nhân và tổ chức”, Gracy Chen – CEO của Bitget, nói.
Hơn nữa, CEX thường cung cấp giao diện người dùng thân thiện và một loạt công cụ giao dịch tinh vi, phù hợp với cả nhà giao dịch mới bắt đầu và người có kinh nghiệm. Trên các nền tảng tập trung, người dùng thường dễ dàng tiếp cận và sử dụng các tính năng như giao dịch margin, hợp đồng tương lai với các loại lệnh đa dạng hơn.
Hệ thống sổ lệnh tập trung quen thuộc cũng giúp đơn giản hóa quá trình giao dịch đối với những người đã quen thuộc với các thị trường tài chính truyền thống. Ngược lại, mặc dù DEX đang phát triển nhanh nhưng chúng vẫn khó sử dụng đối với người mới do các yếu tố như kết nối ví, phí gas, và khả năng mất mát tạm thời (impermanent loss) trong các pool thanh khoản.
Đối với hoạt động giao dịch phái sinh, việc các lệnh giao dịch trên DEX được hiển thị công khai cũng là nhược điểm. “Tôi không thể hiểu nổi việc mọi người đều có thể thấy lệnh trade của bạn”, Changpeng Zhao – cựu CEO Binance, nói. “Trong cách tôi nhìn nhận về futures, điều quan trọng nhất là không để ai biết được giá thanh lý của bạn. Tư duy đó đã lỗi thời chăng?”.
Thêm vào đó, CEX thường là cầu nối quan trọng giữa hệ thống tài chính truyền thống và thị trường crypto, tạo điều kiện cho việc chuyển đổi dễ dàng giữa tiền pháp định và crypto.
Mặc dù một số DEX cũng đang nghiên cứu các tính năng tương tự, các cổng chuyển đổi của CEX vẫn thuận tiện và phổ biến hơn. Khả năng truy cập dễ dàng này là yếu tố hấp dẫn đối với nhiều người dùng khi nạp hoặc rút tiền trong thị trường crypto. CEX cũng cung cấp những kênh hỗ trợ khách hàng tận tình, hoạt động 24/7 – điều mà DEX hầu như không có.
Cuối cùng, hầu hết CEX tuân thủ quy định của các quốc gia, thực hiện tốt các quy trình nhận diện khách hàng (KYC) và phòng chống rửa tiền (AML). Việc tuân thủ này đôi khi bị coi là đi ngược triết lý ẩn danh và phi tập trung của blockchain, nhưng lại rất cần thiết để crypto được chấp nhận rộng rãi, đồng thời ngăn chặn các hoạt động bất hợp pháp.
Xu hướng lai ghép giữa CEX và DEX
Trong năm 2025, thị trường giao dịch crypto đang hướng tới một tương lai hybrid (lai ghép), nơi CEX và DEX không chỉ tồn tại song song mà còn hội tụ, kết hợp lợi thế của nhau.
Một ví dụ điển hình cho sự hòa nhập này là việc Binance ra mắt tính năng “Binance Alpha 2.0”, cho phép người dùng thực hiện giao dịch DEX từ ví Binance. Changpeng Zhao gọi đây là "bước đi tuyệt vời, cho phép người dùng CEX mua trực tiếp bất kỳ token DEX nào từ CEX mà không cần rút tiền".
Tương tự, MEXC ra mắt sản phẩm DEX+ nhằm "xóa bỏ ranh giới giữa CEX và DEX", cho phép người dùng giao dịch tài sản on-chain tự do thông qua giao diện CEX quen thuộc mà không cần ví Web3 riêng biệt. MEXC cho rằng đây là cơ hội để người dùng dễ dàng tiếp cận "các token x100 trong giai đoạn đầu".
Động lực thúc đẩy sự hòa nhập này rất đa dạng. Đối với CEX, việc tích hợp tính năng sử dụng DEX giúp giữ chân tệp người dùng muốn đa dạng hóa danh mục ngoài những token đã được niêm yết. DEX cũng giúp CEX cung cấp một “lớp ẩn danh” cho người dùng của mình, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng áp lực quy định KYC và AML đối với CEX.
Đối với DEX, việc hợp tác với CEX có thể giúp mở rộng đối tượng người dùng chưa quen với giao dịch phi tập trung và tận dụng thanh khoản cùng cơ sở hạ tầng đã được thiết lập của các nền tảng tập trung.
Tuy nhiên, mô hình hybrid này cũng gặp nhiều thách thức. Việc tích hợp hệ thống on-chain và off-chain đòi hỏi cơ sở hạ tầng phức tạp, có thể dẫn đến sai sót hoặc phí gas cao cho người dùng. Thêm vào đó, các nền tảng hybrid có thể phải đối mặt những quy định nghiêm ngặt hơn, đặc biệt là mô hình dùng tiền pháp định để mua token trên DEX.
Đọc thêm: Hyperliquid: “Bãi săn” mới của cá voi và thợ săn thanh lý