Runes Protocol là gì? Giao thức hứa hẹn tạo ‘cơn sốt’ mới theo chân Ordinals
Bitcoin đang quay trở lại trung tâm của sự chú ý, và những người quan tâm đồng coin màu cam này đang có nhiều thứ để phấn khích: những cột mốc ATH mới, đợt halving sắp tới, nhu cầu về Ordinals tăng cao - và sắp tới, một thứ hoàn toàn mới được gọi là Runes.
Runes là gì?
Runes Protocol là giao thức cung cấp tiêu chuẩn để phát hành fungible token trên mạng lưới Bitcoin. Dự án được Casey Rodarmor - người sáng lập Bitcoin Ordinals - giới thiệu lần đầu vào tháng 9/2023.
Runes cũng là một dạng tiêu chuẩn phát hành token giống BRC-20, nhưng trong khi BRC-20 hoạt động dựa trên giao thức Ordinals thì Runes sử dụng mô hình UTXO. Đây là điểm tạo ra sự khác biệt của Runes Protocol so với các giao thức phát hành fungible token khác.
Runes hoạt động như thế nào?
Mục đích ra đời của Runes là để khởi tạo và giám sát các token fungible trên mạng Bitcoin một cách dễ dàng hơn. Fungible hiểu đơn giản là có thể hoán đổi cho nhau, giống như những tờ tiền Việt Nam đồng bạn đang có trong ví.
Giống như BRC-20, Runes sẽ sử dụng Bitcoin và trả phí bằng Bitcoin để tạo token mới. Khác biệt chính giữa Runes và BRC-20 là Runes, giống như Bitcoin, sử dụng mô hình UTXO - trái ngược với mô hình account được một số chain Layer 1 như Ethereum sử dụng.
Mô hình UTXO đại diện cho lượng tiền kỹ thuật số mà ai đó đang có sẵn để chi tiêu. Mô hình này rất quan trọng trong việc theo dõi quyền sở hữu và giao dịch phi tập trung trên mạng Bitcoin.
Nhiều Bitcoiner tin rằng mô hình UTXO vượt trội hơn và một trong những lý do khiến Ethereum bị “hụt hơi” là do sử dụng mô hình account. Bản thân Rodarmor cũng cho rằng mô hình UTXO ưu việt, vì trong khi các tiêu chuẩn token khác có xu hướng dựa vào dữ liệu off-chain thì Runes hoàn toàn nằm trên on-chain.
Với Runes, nhà phát hành tạo token và đặt giới hạn số lượng token mà một người có thể mint trong một giao dịch. Bằng cách này, người tạo token cũng như cộng đồng những người mua tương lai đều có cơ hội ngang nhau trong việc truy cập và mua token cùng một lúc.
Runes khác gì các tiêu chuẩn token khác trên mạng Bitcoin?
Runes Protocol có sự thay đổi đáng kể so với các tiêu chuẩn token trước đó của Bitcoin như BRC-20, ORC-20 và Stamps.
Runes vs. BRC-20
Runes: Sử dụng mô hình dựa trên UTXO, giảm thiểu UTXO “rác” và giúp việc token hóa trở nên dễ dàng.
BRC-20: Mang tính chất phức tạp hơn, yêu cầu mint NFT trước khi tạo token, gây nghẽn mạng do tạo ra quá nhiều UTXO “rác”.
Runes vs. ORC-20
Runes: Cung cấp cách tạo ra token fungible đơn giản và hiệu quả hơn, được thiết kế hoàn toàn ăn khớp với hệ sinh thái Bitcoin.
ORC-20: Được tạo ra để giải quyết sự thiếu hiệu quả của BRC-20, với hy vọng khắc phục các vấn đề như chỉ được đặt tên token với 4 chữ cái, và sự thiếu vắng hệ thống chống gian lận lặp chi (double-spending) đáng tin cậy.
Runes vs. các giao thức khác (Taproot Assets, Counterparty)
Runes: Không yêu cầu dữ liệu off-chain hay native token - trong khi đó Counterparty còn không dựa trên mô hình UTXO.
Các giao thức khác: Thường dựa vào các bộ khung kỹ thuật phức tạp hay cần các yếu tố bổ sung như native token hoặc quản lý dữ liệu off-chain.
Các tính năng kỹ thuật dự đoán của Runes
Các tính năng kỹ thuật của Runes hứa hẹn cải thiện trải nghiệm người dùng và thay đổi cách phát hành tài sản trên mạng Bitcoin.
Cấu trúc dựa trên UTXO: Rune có nguồn gốc từ mô hình UTXO của Bitcoin. Cách tiếp cận này giảm thiểu các UTXO “rác”, giúp giảm dấu chân (footprint) on-chain.
Đơn giản hóa việc quản lý token: Runes khác biệt so với các giao thức khác ở chỗ nó không đưa dữ liệu bổ sung vào mỗi giao dịch (như Ordinals và Stamps) - vốn tạo ra các vấn đề về hiệu suất và khả năng mở rộng chain.
Thiết kế giao thức thân thiện với người dùng: Cấu trúc của Runes đơn giản nên có thể thu hút đông đảo nhà phát triển và thúc đẩy đổi mới trong cộng đồng Bitcoin. Điều này cũng có thể giúp mạng phổ biến rộng rãi hơn với việc loại bỏ nhu cầu xử lý native token hoặc những vấn đề phức tạp off-chain.
Khả năng phân bổ và di chuyển số dư linh hoạt: Các giao dịch OP_RETURN và việc đẩy dữ liệu bổ sung cho phép di chuyển số dư Runes một cách linh hoạt. Những tin nhắn không hợp lệ từ các giao thức sẽ dẫn đến việc token Runes bị đốt, giúp bảo vệ các đợt nâng cấp trong tương lai.
Tác động của Runes đến khả năng mở rộng Bitcoin và sự phình to của blockchain
Giảm thiểu sự phình to của blockchain (blockchain bloat)
Giao thức sử dụng cách tiếp cận dựa trên UTXO để quản lý số dư token - không giống BRC-20 dựa trên địa chỉ. Điều này giúp giảm thiểu sự phình to của blockchain.
Tiếp cận theo hướng kỹ thuật
Tích hợp với Bitfinity EVM
Những dự án nào đang xây dựng trên Runes?
Rodarmor đã lên kế hoạch ra mắt Runes vào đợt Bitcoin halving. Điều này nghĩa là Runes Protocol và các token “runes” khác đang được xây dựng trên giao thức sẽ đi vào hoạt động khi Bitcoin đạt đến block 840,000, dự đoán diễn ra vào giữa tháng Tư năm 2024.
Dưới đây là một số dự án đang phát triển trên giao thức Runes.
RSIC
RSIC là một tập hợp gồm 21,000 Ordinals và dự án có ý định ra mắt token mang tên RUNE. Điều này giống như việc tung ra một token chuẩn ERC-20 có tên là ERC-20, nó chắc chắn sẽ gây ra một số nhầm lẫn. RSIC Ordinals đã airdrop cho các ví sở hữu một số Ordinal inscription nhất định, chẳng hạn Ordinal Maxi Biz.
Cái tên RSIC là một kiểu chơi chữ của thuật ngữ ASIC - một loại công cụ khai thác Bitcoin. Người dùng sở hữu RSIC Ordinals inscription có thể sử dụng nó để bắt đầu “mining” token sắp ra mắt của dự án.
Runestone
Runestone là dự án Ordinals do một “lão làng” về NFT và Ordinals có bí danh là Leonidas tạo ra. 112,383 Runestone Ordinals đã được airdrop cho các ví Ordinals chứa ít nhất ba inscription trước ngày hết hạn 20/1/2024 - kỷ niệm một năm ra mắt giao thức Ordinals.
Leonidas cho biết mỗi Runestone sẽ được “chuyển đổi” thành một token runes khi giao thức bắt đầu hoạt động.
Node Apes
Node Apes là một dự án tiền-Runes khác, kết hợp ảnh profile (PFP) lấy cảm hứng từ NodeMonkes với một “Runic Miner” Ordinal (được bán riêng). Khi được giữ trong cùng một ví, Node Ape và runic miner Ordinal sẽ giúp người dùng “mine” token runes.
Một số dự án khác
Dự án RuneX tuyên bố đang xây dựng một sàn giao dịch phi tập trung cho Runes trên Bitcoin và họ cũng có bộ sưu tập Ordinals riêng.
Cuối cùng, ví Bitcoin Xverse gần đây công bố rằng họ đã bổ sung testnet cho Runes, với kế hoạch hỗ trợ tiêu chuẩn token fungible này trên mainnet ngay khi nó đi vào hoạt động.
Hiện có rất nhiều dự án khác trong không gian Ordinals đang triển khai vô số kế hoạch với Runes, nhưng một điều quan trọng cần nhớ là: Có Runes, trên tư cách một giao thức và “runes”- những token được xây dựng trên giao thức mà bất kỳ ai biết cách cũng có thể tạo ra.
Lưu ý về nhóm dự án Runes trước ngày ra mắt chính thức
Runes Protocol sẽ được ra mắt chính thức khi mạng Bitcoin đạt đến block 840,000 (thời điểm Bitcoin halving - dự kiến diễn ra vào tuần thứ 3 của tháng 4/2024).
Tại thời điểm viết bài (tháng 3/2024), Runes vẫn chưa có phiên bản chính thức. Do đó, bất kỳ dự án nào tuyên bố mình là bên đầu tiên tung ra token runes hiện đều đang xây dựng dựa trên những giả định.
Điều này giống như nói rằng bạn sắp phối lại một bài hát còn chưa được phát hành. Đặc biệt ở góc độ đầu tư, người dùng nên chú ý tránh những dự án "ăn theo trend" không bền vững.
Tổng kết
Hiện tại, Runes đang ở giai đoạn phát triển và chưa mainnet. Tuy nhiên sự hứng thú của cộng đồng và các nhà phát triển với dự án cho thấy mối quan tâm chung tới Bitcoin và hệ sinh thái xung quanh nó.
Runes đang được kỳ vọng sẽ đem đến một tiêu chuẩn token mới, đơn giản hoá việc tạo và quản lý token trên mạng Bitcoin, từ đó giúp hệ sinh thái Bitcoin trở nên đa dạng hơn .