Khi mạng xã hội kết hợp blockchain | Mở ra trải nghiệm mới cho người dùng

Khi mạng xã hội kết hợp với blockchain

Khi người dùng tham gia mạng xã hội, bản thân tài khoản đăng nhập không phải là thứ giá trị nhất. Thứ giá trị nhất là thông tin của người dùng bao gồm những người bạn họ tương tác, những nội dung họ theo dõi và các hành vi họ thực hiện. Tất cả điều trên giúp phác họa nên bức tranh về người dùng, càng nắm nhiều thông tin thì bức tranh càng được thể hiện rõ.

Tuy nhiên tài sản đó đang được nắm hoàn toàn bởi những ông lớn mạng xã hội. Ngoài việc kiểm soát tài khoản hay nội dung một người dùng có thể đăng, những thông tin mà người dùng cung cấp đang được sử dụng nhằm phục vụ cho mục đích quảng cáo hoặc bán cho các bên khác để thu lại giá trị lớn nhất.

Blockchain với đặc tính minh bạch hay phi tập trung tạo ra hướng tiếp cận mới để phát triển các mạng xã hội. Việc bán quảng cáo chiếm tỷ trọng lớn doanh thu của các mạng xã hội

Thông tin có thể được truy xuất trên blockchain giúp cung cấp lịch sử hoạt động minh bạch từ đó làm tiền đề để xây dựng danh tính. Những danh tính được chứng thực sẽ là nền tảng cho độ uy tín của nội dung. Điều này giúp hỗ trợ giải quyết những vấn đề liên quan đến nội dung rác, giả mạo.

Việc thông tin không thuộc quyền kiểm soát của một bên cũng giúp phát triển những mô hình mới tiết kiệm được thời gian và công sức cho người dùng. Ví dụ như với Lens Protocol, những nội dung bài đăng, số người theo dõi và đang theo dõi sẽ đi theo người dùng nếu họ sử dụng nền tảng mới. Sự dễ dàng và chi phí chuyển đổi thấp tạo điều kiện để người dùng lựa chọn nền tảng và tiếp cận được nội dung phù hợp nhất với mong muốn của bản thân.

Phía dưới chúng ta sẽ tìm hiểu bức tranh của mạng xã hội được phát triển từ web3 và liệu các dự án đó có cơ hội để chiếm một phần miếng bánh của thị trường mạng xã hội hiện nay.

Toàn cảnh mạng xã hội Web3

Phần này sẽ đi sâu vào câu hỏi: Nên chú trọng phát triển Killer app hay hạ tầng phù hợp?

Tham khảo từ Coinbase Venture, nhánh mạng xã hội Web3 bao gồm 4 thành phần chính:

• Applications: nhóm dự án mà người dùng tương tác trực tiếp.
• Profile: nhóm dự án kết nối người dùng với application.
• Social Primitives: nhóm dự án middleware làm về cơ sở hạ tầng.
• Hosting: nhóm dự án giúp lưu trữ (storage) và cung cấp hạ tầng blockchain (L1 & L2) để các dự án phát triển bên trên.

Nếu không tính các dự án middleware hay các dự án profile có thể được sử dụng trong nhiều nhánh khác ngoài mạng xã hội, hai hướng phát triển nổi bật có thể kể tới bao gồm:

• Phát triển killer app để thu hút người dùng.
• Phát triển hạ tầng phù hợp để đơn giản hoá trải nghiệm người dùng.

Phát triển killer app

Trong hàng trăm dự án blockchain tồn tại trên thị trường, mười cái tên đứng đầu đang chiếm gần 90% thị phần giá trị tài sản khoá. Với hiệu ứng mạng lưới mạnh mẽ, các blockchain đứng đầu là nơi tập trung nhiều ứng dụng phát triển bên trên. Theo thời gian, dần xuất hiện những ứng dụng khác biệt biết tận dụng lợi thế blockchain mang lại để thu hút người dùng

Tính từ đầu năm 2022 đến nay đã có một vài dự án mạng xã hội web3 thu hút sự chú ý như Lens Protocol từ giữa 2022 đến giữa 2023, Friend.tech từ nửa cuối 2023 đến đầu 2024, Farcaster từ 2024 đến hiện tại.

• Lens Protocol: Tài khoản người dùng là NFT, người dùng có thể sử dụng NFT trên các nền tảng của hệ sinh thái Lens mà không cần phát triển lại mạng lưới xã hội.
• Friend.tech: Sử dụng mô hình kinh tế thông qua key để thu hút người dùng.
• Farcaster: Áp dụng frames để mở ra hướng nội dung mới và airdrop để thu hút người dùng.

Tuy các dự án đều có khoảng thời gian tăng trưởng nhanh nhưng đa phần chỉ duy trì được một thời gian ngắn sau đó nhanh chóng suy giảm. Việc phụ thuộc vào incentive và những mô hình kinh tế có lợi thế lớn trong việc thu hút người dùng giai đoạn đầu nhưng chúng không ổn định.

Vì được phát triển trên blockchain, các dapp bị giới hạn bởi khả năng mở rộng và quy trình phức tạp của việc thao tác on-chain. Nếu mạng xã hội không cung cấp đúng công năng cơ bản cần có của nó mà chỉ tập trung vào mô hình kinh tế, người dùng có xu hướng rời đi ngay khi không nhận được lợi ích liên quan.

Mặc dù có nhiều dự án middleware được tạo ra với mục đích bổ trợ cho dự án khác trong đó có các ứng dụng mạng xã hội. Tuy nhiên việc tích hợp giữa các dự án thường ở bề mặt chứ không tích hợp sâu.

Ví dụ: Có ENS nhưng Lens Protocol vẫn ra tên miền .lens, Farcaster vẫn ra Farcaster IDs. Các dự án chủ yếu hợp tác qua các social task như làm nhiệm vụ trên Galxe, Layer3, QuestN,...

Đọc thêm: Phân tích Lens Protocol - Cơ hội và thách thức của Web 3.0 Social.

Phát triển hạ tầng phù hợp

Phát triển killer app phù hợp với bối cảnh hiện tại của thị trường crypto khi xuất hiện quá nhiều blockchain với thiết kế tương tự nhau. Các blockchain hiện tại còn quá hạn chế về độ mở rộng và có độ phức tạp cao cho người dùng khi tương tác on-chain.

Ví dụ từ Farcaster, mạng xã hội web3 nổi bật nhất hiện tại, những tuyến nội dung trên đây vẫn tập trung nhiều ở mảng crypto chứng tỏ dự án vẫn chưa tiếp cận được tệp người dùng truyền thống.

Để tiếp cận được tệp người dùng lớn hơn, đã có nhiều hướng phát triển cơ sở hạ tầng được đề xuất và phát triển nhằm đơn giản hoá trải nghiệm người dùng. Những hướng phát triển tiêu biểu có thể kể tới:

1/ Nâng cấp mạng lưới 

Các mạng lưới hàng đầu đang nghiên cứu phát triển giải pháp AA (Account Abstraction) phù hợp nhằm cải thiện trải nghiệm người dùng trong việc tương tác với blockchain qua các ví, Dapps, DeFi.

Đã có các đề xuất bước đầu được áp dụng như ERC-4337 hoặc đang được thảo luận như EIP-7702,... Tuy có nhiều giải pháp nhưng đa số chúng chưa cho thấy hiệu quả. Các đề xuất nâng cấp còn cần thảo luận và thử nghiệm nhiều vì mỗi một thay đổi đến hạ tầng đều có thể gây ra những tác động lớn.

2/ Phát triển mạng lưới mới

Những mạng lưới đã phát triển từ lâu và thu hút được giá trị như Ethereum rất khó để đi một con đường mới mà chỉ có thể cải tiến phương tiện để việc đi tiếp thuận lợi hơn. Đây là cơ hội cho những blockchain mới với thiết kế khác biệt và đột phá.

Ví dụ cho một dự án khác biệt về cách tiếp cận có thể kể tới là Lukso. Lukso nhắm tới yếu tố AA ngay từ nền tảng phát triển ban đầu. Thay vì sử dụng ví làm tài khoản cá nhân để tương tác với blockchain như người dùng đang làm trên các blockchain hiện nay, người dùng sẽ tạo một tài khoản như khi tham gia mạng xã hội. Trong tài khoản đó có thể có nhiều địa chỉ ví được hiệu chỉnh tuỳ mục đích sử dụng.

Bên cạnh những blockchain với cách tiếp cận khác biệt, ngày càng có nhiều bộ công cụ giúp phát triển chain một cách nhanh chóng và có thể tuỳ chỉnh tuỳ vào nhu cầu dự án. Một vài bộ công cụ nổi bật bao gồm Cosmos SDK, Polygon CDK, Op Stack,... Mới đây Lens Protocol cũng đã thông báo về việc phát triển Lens Network dựa trên công nghệ ZK.

Các mạng lưới được tạo ra để tối ưu cho một nhánh nào đó có khả năng cho hiệu quả tốt hơn. Tuy nhiên những mạng lưới phục vụ nhánh mạng xã hội mới chỉ ở giai đoạn đầu phát triển và chưa thu hút được giá trị. Sẽ cần thời gian để đánh giá liệu những tính năng mà mạng lưới mang lại có thực sự hiệu quả hay không.

3/ Phát triển các mảnh ghép bổ trợ

Việc nâng cấp và phát triển mạng lưới mới sẽ tốn nhiều thời gian, do đó có những dự án phát triển những mảnh ghép bổ trợ nhằm giải quyết phần nào đó nhu cầu người dùng.

Tiêu biểu cho nhánh mạng xã hội, các dự án thường chọn lưu trữ dữ liệu trên Arweave để tiết kiệm chi phí nhưng vẫn giữ được tinh thần phi tập trung của web3.

Hay như mảng AA, bên cạnh việc cập nhật mạng lưới cũng có những dự án phát triển bên trên như smart wallets hoặc những dự án áp dụng các yếu tố AA giúp người dùng dễ dàng hơn khi tương tác on-chain. Các ứng dụng hỗ trợ bên trên có giúp đơn giản hoá việc tương tác nhưng vẫn chưa đủ để tiếp cận người dùng không có nhiều kiến thức về crypto.

Mong chờ gì ở mạng xã hội web3?

Hiện tại các mạng xã hội web3 chủ yếu được sử dụng bởi những người dùng có kiến thức về crypto. Để các dự án mạng xã hội web3 thực sự phát triển yêu cầu việc chiếm thị phần từ các ông lớn mạng xã hội hiện nay. Các ứng dụng như Meta, X,... đã tạo ra hiệu ứng mạng lưới giúp duy trì và phát triển lượng người dùng lớn.

Mạng xã hội khi kết hợp với blockchain có thể mang tới những trải nghiệm mới theo hướng tích cực cho người dùng. Tuy nhiên nhìn vào bức tranh hiện tại, chúng cần một khoảng thời gian để phát triển đủ để lấy một phần miếng bánh thị trường.

Blockchain và crypto giúp các ứng dụng thu hút người dùng tốt trong giai đoạn đầu nhưng chúng bị hạn chế bởi hạ tầng và không thể mang tới trải nghiệm tương tự các sản phẩm mạng xã hội truyền thống. Những cải thiện về mặt hạ tầng cần nhiều thời gian và các app mạng xã hội web3 nếu chỉ phụ thuộc vào incentive từ crypto thì sẽ khó phát triển ổn định.

Ở góc độ khác, các sản phẩm thành công như Lens Protocol, Friend.Tech, Farcaster đã cho thấy những tiềm năng mà mạng xã hội có thể mang lại khi kết hợp với blockchain. Từ việc hạn chế tài khoản/ nội dung rác, chi phí chuyển đổi thấp, nhiều cách tương tác và tạo doanh thu độc đáo. Các ứng dụng này sẽ tiếp tục được phát triển và khám phá để mang tới những mô hình kinh doanh và trải nghiệm mới cho người dùng.

Các blockchain mới có kiến trúc tối ưu hơn hiện còn ở giai đoạn đầu và chưa thu hút được nhiều giá trị. Tuy nhiên nếu phát triển được hệ sinh thái, những mạng lưới này có thể đi nhanh hơn so với những mạng lưới đã phát triển từ lâu.

Tổng kết

Mạng xã hội khi kết hợp với blockchain có thể mang tới những trải nghiệm mới theo hướng tích cực cho người dùng. Dù cần thêm nhiều thời gian phát triển nhưng các mảnh ghép đang dần xuất hiện để mở ra trải nghiệm mới cho người dùng mạng xã hội trong tương lai.