Toàn cảnh Layer 3: Giai đoạn khởi đầu

Tổng quan về Layer 3

Blockchain Layer 3 có thể hiểu là một blockchain được xây dựng dựa trên nền tảng đã được đặt ra bởi mạng Layer 1 và Layer 2, giúp cho blockchain này có khả năng tương thích tốt hơn với các nhu cầu cụ thể (gaming, privacy, blockchain tùy chỉnh…).

Cách hoạt động của một Layer 3 tương tự như cách hoạt động của Layer 2, tuy nhiên thay vì sử dụng settlement layer* của Ethereum, những dự án này sử dụng trực tiếp Layer 2. Ngoài ra, các dự án Layer 3 có thể tiết kiệm chi phí hơn do sử dụng các giải pháp Data Availability (DA)* còn rẻ hơn blob trên Ethereum.

Chú thích:

*Settlement layer: Một trong các cấu trúc cơ bản của blockchain, giải quyết tranh chấp, xác minh tính hợp lệ và đảm bảo “tính cuối cùng" của giao dịch.

*Data availability layer: đề cập đến tính sẵn có của dữ liệu, phục vụ và đảm bảo tất cả các node có khả năng truy cập và tải xuống dữ liệu trên Roll up khi cần thiết. 

Ngoài lợi thế về phí giao dịch, các blockchain Layer 3 có thể đem lại một số lợi ích bao gồm:

• Mở rộng mạng lưới theo quy mô lớn hơn các Layer 2, đồng thời vẫn duy trì khả năng bảo mật từ Layer 1.
• Khả năng tùy chỉnh đa dạng (tùy chỉnh token trả phí gas), chi phí set-up thấp, L3 dễ tiếp cận hơn cả từ phía dự án và người dùng.
• Bridge từ Layer 2 sang Layer 3 nhanh và rẻ, các dự án dễ thu hút người dùng onboard hơn.

Đổi lại, các Layer 3 vẫn còn tồn tại một vài vấn đề:

• Phân mảnh thanh khoản: Việc trên Ethereum đã có nhiều Layer 2 khiến thanh khoản chia nhỏ trên nhiều chain, sự xuất hiện của các L3 có thể khiến vấn đề này gia tăng.
• Đa phần các Layer 2 hiện vẫn còn khá mới, không phải dự án nào cũng phù hợp với vai trò của settlement layer. Nếu các Rollup sử dụng bằng chứng gian lận xảy ra quá trình thử thách (challenge period), quá trình xác minh giao dịch có thể bị xáo trộn.
• Layer 3 cắt giảm chi phí chủ yếu nhờ sử dụng DA layer khác, tuy nhiên với phiên bản cập nhật Dencun mới đây, chi phí lưu trữ giao dịch của các Rollup đã giảm mạnh. Khác biệt giữa 2 phương án có thể không còn quá đáng kể.

Chia nhóm các Layer 3

Về cơ bản, trong một blockchain Layer 3 thường sẽ có 3 thành phần quan trọng:

• Tech stack (bộ công cụ giúp phát triển Rollup): OP Stack, Arbitrum Nitro, ZK Stack...
• Settlement layer: Một Layer 2 nào đó trên Ethereum.
• DA layer: Giải pháp do các chain cung cấp như Arbitrum Anytrust, zkSync zkPorter… hoặc giải pháp dịch vụ từ bên thứ 3 như Celestia, EigenDA, Avail…

Do nhu cầu và mục đích của từng dự án, một Layer 3 có thể sử dụng dịch vụ/công nghệ của nhiều bên, sau đó kết hợp lại để tạo thành một khối tối ưu nhất. Thông thường, các dự án sẽ được phân chia theo lựa chọn blockchain làm settlement layer do đó là Layer 2 gốc mà dự án hoạt động. 

Các nhóm Layer 3 hiện tại bao gồm:

• Layer 3 trên Base: Gồm các dự án Degen Chain, GoldChain, Clique.
• Layer 3 trên Arbitrum: Xai, RARI chain và các blockchain L3 thuộc Arbitrum Orbit.
• Layer 3 trên zkSync: Pathfinder (testnet) và các blockchain L3 thuộc zkSync Hyperchains.

Phân tích các dự án Layer 3

Dựa theo cách chia trên, ở phần này, chúng ta sẽ phân tích sâu hơn các nhóm dự án Layer 3 nổi bật, gồm: Degen Chain, Xai, Pathfinder,..

Layer 3 trên Base

Degen Chain

Trên thực tế, dù các dự án Layer 3 đã có sản phẩm nhưng cũng vẫn đang ở giai đoạn thử nghiệm ban đầu. Degen Chain không phải là dự án Layer 3 đầu tiên nhưng là dự án thu hút nhiều sự quan tâm nhất nhờ sự tăng trưởng của memecoin và blockchain Base.

Degen Chain là một blockchain Layer 3 trên Base, sử dụng bộ công cụ Arbitrum Nitro  và tận dụng giải pháp của Arbitrum AnyTrust cho lớp DA. Điều này có nghĩa Degen Chain sử dụng Base làm settlement layer, sử dụng các giải pháp của Arbitrum để xây dựng nền tảng và lớp DA, và khả năng tùy chỉnh gas token cho phép sử dụng DEGEN làm native gas token.

Degen Chain mới khởi chạy từ ngày 27/3 nhưng đã nhanh chóng đạt được những con số đáng chú ý:

• 14.19 triệu giao dịch thực hiện thành công trên tổng số 24.08 triệu giao dịch
• 1.47 triệu người dùng
• 15.19 nghìn token được tạo
• 29.17 nghìn hợp đồng được tạo, trong đó có 1.29 nghìn hợp đồng đã được xác minh (verified)

Các số liệu về người dùng, hợp đồng và token được tạo cho thấy mức độ bùng nổ về hoạt động trên Degen Chain trong giai đoạn bắt đầu khởi chạy. Tuy vậy, cũng là cảnh báo dành cho người dùng không am hiểu khi có quá nhiều token và hợp đồng được tạo ra, rủi ro gặp phải token scam khá đáng kể.

Số người dùng hoạt động và người dùng mới trên L3 này đã có dấu hiệu giảm nhiệt, tuy nhiên số lượng giao dịch mỗi ngày vẫn đang được duy trì cho thấy người dùng có xu hướng ở lại và thực hiện giao dịch trading.

Thay vì lựa chọn hướng phát triển theo mục đích cụ thể (specific-purpose) như định hướng ban đầu của các dự án làm L3, Degen Chain đang đi theo hướng General-purpose Layer 3 với các dự án ban đầu chủ yếu là trading DEX. Trong đó, dự án lớn nhất hiện tại là DegenSwap - phiên bản fork của Uniswap V2. 

Dù vậy, điều này khiến Degen Chain có thể gặp phải một số bất lợi:

• Thanh khoản thấp, phân mảnh trên các L2/L3.
• Phí giao dịch nhỏ khiến mạng lưới dễ bị bot spam giao dịch, trải nghiệm giao dịch của người dùng có thể bị ảnh hưởng bởi tranh chấp giao dịch từ bot, tấn công MEV… 

Các Layer 3 sẽ cần bridge từ Layer 2, lựa chọn Base để phát triển là một sự lựa chọn hợp lý từ phía Degen Chain. Hiện tại, Coinbase đang nỗ lực thực hiện mang người dùng mới lên Base qua các biện pháp miễn phí phí gửi ETH từ Coinbase lên Base, hỗ trợ mạng Base trên Smart Wallet mới…

Nếu Coinbase thành công thu hút người dùng lên Base, Degen Chain cũng là dự án được hưởng lợi lớn, tương tự như Optimism và Arbitrum với Ethereum trước đây.

Ngoài Degen Chain, blockchain Base còn có 2 dự án L3 khác mới và ít được quan tâm hơn là GoldChain và Clique. Đây đều là 2 dự án L3 tập trung vào Game, trên Gold có 2250 user tạo ra 4.1 triệu giao dịch và trên Clique có 2,075 user tạo ra 1.9 triệu giao dịch.

Layer 3 trên Arbitrum: Arbitrum Orbit

Các blockchain L3 xây dựng trên Arbitrum One hoặc Arbitrum Nova, sử dụng giải pháp DA AnyTrust, Arbitrum Nitro tech stack tạo nên hệ sinh thái L3 Arbitrum Orbit.

Xai Blockchain

Khác với Degen Chain, Xai là một blockchain Layer 3 phát triển theo mục đích cụ thể là Gaming trên Arbitrum. Xai sử dụng Arbitrum làm settlement layer, đồng thời sử dụng Arbitrum AnyTrust cho DA layer. Cũng là một dự án mới mainnet từ ngày 9/1/2024, Xai cũng có những con số nổi bật:

• 8.89 triệu giao dịch
• 579,321 người dùng
• 149,695 giao dịch trung bình mỗi ngày

Với các đặc tính cơ bản trên, Xai thừa hưởng công nghệ và bảo mật của Arbitrum Rollup, phí giao dịch rất thấp nhờ giải pháp DA từ Arbitrum AnyTrust. Đặc biệt, để tối ưu trải nghiệm chơi game liền mạch của người dùng, Xai hỗ trợ giao dịch không phí gas và tương tác liền mạch không cần tương tác với ví.

Hiện tại trên Xai đã có 5 game khác nhau hoạt động, bao gồm:

• Final Form: Game thẻ bài được phát triển bởi Ex Poplus và Xai.
• LAMOverse: Game thuộc thể loại hành động và bắn súng góc nhìn thứ ba. Dự án được xây dựng bởi Ex Populus và Xai Foundation.
• Carnivale: Game nhập vai hành động thế giới mở. Được xây dựng bởi Ex Populus Studio.
• Tarochi: Tựa game pixel thu thập và nâng cấp quái thú gần giống với Pokemon. Xây dựng bởi Paima Studio.
• Kashi (sắp ra mắt)

Ngoài Xai, trên Arbitrum có RARI Chain và PMON Chain (chưa ra mắt) đều là những dự án L3 tập trung vào NFT & Gaming. Trên RARI chain đã có 107,180 người dùng nhưng số lượng giao dịch là 605,625 khá khiêm tốn so với các dự án khác.

Layer 3 trên zkSync: Hyperchains

zkSync Hyperchains và Arbitrum Orbit đều là 2 hệ sinh thái phát triển Layer 3 lớn. zkSync Hyperchains là tập hợp các mạng lưới blockchain Layer 3 cùng sử dụng zkEVM & ZK Stack và cùng được liên kết với nhau qua Hyperbridges. Hiện nhóm dự án này mới chỉ có Pathfinder có phiên bản testnet.

zkSync tạo ra giải pháp giúp các dự án Layer 3 dễ dàng tùy chỉnh blockchain theo nhu cầu cụ thể. Các dự án đang ở giai đoạn phát triển, sản phẩm (nếu có) mới chỉ ở giai đoạn testnet. Dự án thuộc Hyperchains cũng có một số điểm cải tiến đáng chú ý:

• Giảm thiểu chi phi giao dịch: Tối ưu quá trình xử lý giao dịch, các dự án có thể tùy ý lựa chọn giải pháp DA như zkPorter, AnyTrust, Avail, Celestia, EigenDA…
• Bảo mật: Thừa hưởng mức độ bảo mật của Ethereum và L2 là zkSync Era.
• Khả năng tương tác xuyên chuỗi giữa các L3.
• Khả năng tùy chỉnh thông số, gas token cho các blockchain L3.
• Tăng khả năng mở rộng nhờ khả năng chia nhỏ tài nguyên, xử lý giao dịch song song.

Dự án khác

Orbs là dự án cung cấp dịch vụ nền tảng Blockchain công khai dưới dạng IaaS (Infrastructure as a Service), thực tế đã ra mắt từ 2019. Thời gian gần đây với sự ra mắt của Orbs V3 và V4, dự án phát triển thêm hướng giải pháp Layer 3.

Theo đó, Orbs cung cấp thêm dịch vụ Layer 3 là Orbs Lambda và Orbs VM xây dựng phía trên các dự án Layer 1 & 2. Về cơ bản, Orbs cung cấp dịch vụ và giải pháp cho các dự án khác sử dụng. TON là dự án sử dụng dịch vụ cơ sở hạ tầng L3 backend nhiều nhất với TONvote, TON Minter…

Orbs V4 đang được nghiên cứu và phát triển, dự kiến ra mắt trong thời gian tới với những cập nhật liên quan tới L3.

Ngoài ra, có một số dự án khác đang nghiên cứu sản phẩm và chuẩn bị ra mắt L3 Edu Chain như Open Campus, Muster Network (Arbitrum), Gotchichain (Aavegotchi)...

Tổng kết

Với nhu cầu mở rộng tăng cao, các blockchain L3 đã dần xuất hiện. Degen Chain và Xai đã bước đầu thu hút sự chú ý của cộng đồng. Dù vậy, các dự án này vẫn chỉ đang ở giai đoạn thử nghiệm và còn nhiều điểm cần quan sát.

Các dự án Layer 2 lớn có xu hướng thành lập liên minh các blockchain L2/L3 để gia tăng khả năng mở rộng và tầm ảnh hưởng. zkSync Hyperchain và Arbitrum Orbit là các dự án mới nhất gia nhập cuộc đua này với Optimism Superchain.