Prediction market: Rủi ro oracle, pháp lý và hệ sinh thái đang mở rộng

Prediction market có phải là cá cược?

Prediction market (thị trường dự đoán) về bản chất là một hình thức đầu cơ rủi ro cao, rất gần với cá cược. Người tham gia bỏ tiền dự đoán tương lai, đối mặt với khả năng thắng hoặc thua tuỳ vào kết quả sự kiện.

Tuy nhiên, điểm khác biệt nằm ở chỗ thị trường dự đoán cho phép người tham gia kiếm lợi nhuận từ lợi thế thông tin, khác với sòng bạc nơi nhà cái luôn nắm lợi thế.

Nếu thực sự am hiểu về sự kiện nào đó hoặc nắm được thông tin sớm,  người dùng có thể mua cổ phiếu (shares) trên prediction market khi thị trường chưa phản ánh đúng xác suất sự kiện xảy ra.

Chẳng hạn, nếu tin chắc một sự kiện có xác suất xảy ra là 70%, nhưng “giá” thị trường chỉ là 50%, thì nếu người dùng đặt cược Yes ở mức giá 0.5 USD và sự kiện xảy ra thật, người dùng sẽ có thể bán cổ phiếu Yes với giá 1 USD/cổ phiếu.

Thống kê từ Crowdfund Insider cho thấy trong mùa bầu cử tổng thống Mỹ 2024, hàng tỷ USD đã được đổ vào các prediction market. Ví dụ, Polymarket thu hút 2.6 tỷ USD khối lượng giao dịch trong giai đoạn cao điểm của cuộc bầu cử.

Tuy nhiên, các sàn dự đoán cũng thường thu phí giao dịch hoặc phí thắng cược lên tới 1 - 5%, tạo bất lợi giống như phần hao hụt trong cá cược truyền thống. Chẳng hạn, sàn Kalshi thu phí bậc thang từ 0.07% đến tối đa khoảng 7% cho các lệnh mua bán khớp ngay. Do đó, cơ hội có lãi về dài hạn chỉ dành cho thiểu số người dự đoán giỏi hoặc có thông tin nội bộ.

Rủi ro oracle sai và bị cơ quan chức năng “sờ gáy”

Oracle là mắt xích trọng yếu

Vì kết quả cược phụ thuộc vào sự kiện thực tế, prediction market cần một oracle (nguồn dữ liệu) đáng tin cậy để xác nhận kết quả và giải ngân tiền cược.

Đây là mắt xích trọng yếu. Nếu oracle báo kết quả sai, toàn bộ thị trường có thể giải ngân sai tiền cược, gây thiệt hại cho người dự đoán đúng. Vậy cơ chế nào đảm bảo oracle chính xác? Và nếu oracle chạy sai thì sao?

Trên các nền tảng như Polymarket, oracle được thiết kế khá chặt chẽ để hạn chế sai sót. Polymarket tích hợp Optimistic Oracle của UMA, nơi 37 địa chỉ ví được whitelist có thể đề xuất kết quả sự kiện. Nếu sau một khoảng thời gian không ai phản đối thì kết quả đó được chấp nhận là sự thật (cơ chế tương tự Optimistic Rollup).

Trường hợp có tranh chấp, ví dụ có người cho rằng kết quả ban đầu sai, sự việc sẽ được đem ra biểu quyết bởi cộng đồng holder token UMA. Cộng đồng sẽ bỏ phiếu chọn kết quả đúng và oracle sẽ theo đó mà phân xử.

Cơ chế “oracle lạc quan” này giúp tự động hoá quy trình, mà vẫn đảm bảo có mạng lưới phi tập trung giám sát, giảm thiểu nguy cơ kết quả sai mà không ai phát hiện.

Tất nhiên, nếu không ai đủ kiến thức để phát hiện oracle sai, hoặc nếu cộng đồng bỏ phiếu sai lệch do thiếu thông tin hoặc bị thao túng, thì vẫn có khả năng kết quả cuối cùng bị sai.

Song đến nay, Polymarket chỉ ghi nhận một vài sự cố lớn liên quan đến tấn công quản trị oracle. Chẳng hạn, với câu hỏi “TikTok có bị cấm ở Mỹ trước tháng 5/2025 không?”, nền tảng đã đưa ra kết quả là có, nhưng cộng đồng liên tục bình luận cho rằng không bị cấm.

Còn lại, đa số phiên cược đều được oracle xác nhận chính xác nhờ lấy kết quả từ nguồn thông tin công khai và rõ ràng. Ví dụ, kết quả bầu cử, giá tài sản, kết quả thể thao… thường được lấy từ các nguồn chính thống. Nền tảng cũng tránh tạo những phiên cược quá mơ hồ hoặc nhạy cảm để tránh rủi ro về sau.

Điều gì xảy ra nếu oracle sai hoặc hệ thống bị tấn công?

Với các smart contract phi tập trung, nếu oracle cung cấp dữ liệu sai và không ai kịp phản ứng, hợp đồng sẽ giải ngân sai với kết quả thực tế.

Dù vậy, đa số nền tảng đều có cơ chế kháng nghị. Như đã nói, Polymarket sử dụng hệ thống UMA với thời gian khiếu nại là 2 giờ và bỏ phiếu giải quyết khiếu nại trong 2 ngày, nên nếu oracle công bố kết quả sai, cộng đồng vẫn có thể sửa kết quả trước khi giải ngân.

Trường hợp xấu hơn là oracle bị hacker thao túng, thì nền tảng phi tập trung có thể phải fork hoặc đảo ngược giao dịch, chẳng hạn Augur thiết kế cơ chế fork để xử lý khi oracle bị kẻ xấu chi phối.

Nói cách khác, tài sản của người dùng trên prediction market phi tập trung tương đối an toàn nếu cộng đồng phát hiện sai sót và hành động kịp thời, nhưng nếu không thì nguy cơ mất tài sản là có.

Còn sàn tập trung như Kalshi sẽ xử lý nội bộ. Trường hợp hiếm hoi oracle sai do lỗi kỹ thuật thì sàn có thể công bố “huỷ kèo”, trả lại tiền cược cho người dùng theo điều khoản.

Đọc thêm: Polymarket: Cỗ máy tìm kiếm sự thật hay công cụ trục lợi từ bi kịch?

Rủi ro bị cơ quan chức năng “sờ gáy”

Prediction market nằm trong vùng xám pháp lý ở nhiều nơi, dễ bị coi là đánh bạc. Thực tế, Polymarket từng bị CFTC (Uỷ ban Giao dịch Hàng hoá Tương lai Mỹ) phạt 1.4 triệu USD vào năm 2022, và buộc phải chặn người dùng Mỹ do hoạt động không phép.

Predictlt – một sàn dự đoán chính trị hoạt động dưới giấy phép nghiên cứu, cũng suýt bị đóng cửa khi giới chức Mỹ thu hồi giấy phép vào năm 2022. Vậy nếu nhà nước cấm triệt để, tài sản người chơi để trên sàn liệu có an toàn không?

Còn nhớ thời Polymarket bị “sờ gáy” và phải chặn IP Mỹ, may mắn là Polymarket là một nền tảng non-custodial (không lưu giữ tài sản người dùng), tài sản nằm trong smart contract, người chơi kết nối ví tự quản để trade nên không ai tịch thu được.

Dù chặn IP, Polymarket vẫn cho phép người Mỹ rút tiền còn dư khỏi các “kèo” đã kết thúc. Nhờ đó, tài sản của người dùng vẫn an toàn, chỉ là họ không thể tham gia tiếp.

Trái ngược với sàn phi tập trung, nếu một sàn tập trung bị đóng cửa, tài sản có thể bị đóng băng tạm thời. Thông thường, các công ty sẽ hoàn trả tài sản cho người dùng nếu phải ngừng hoạt động, nhưng quá trình có thể kéo dài và phụ thuộc vào chính quyền.

Chẳng hạn, nếu Kalshi bất ngờ bị rút giấy phép, nền tảng sẽ phải đóng mọi “kèo” và hoàn tiền cược theo quy định. Người dùng sẽ nhận lại số dư chưa đặt cược, còn tài sản từ kèo dang dở sẽ được hoàn theo tỷ lệ ngay trước khi đóng kèo, nên thiệt hại do đóng kèo đột ngột là khó tránh, cũng giống như trade futures lệnh đang âm mà phải đóng lệnh.

Prediction market đang dần được công nhận?

Tin tốt là tình hình pháp lý đang có chiều hướng thuận lợi hơn cho prediction market, ít nhất là ở Mỹ. Đầu năm 2023, CFTC dưới thời Chủ tịch Rostin Behnam rất gắt gao với lĩnh vực này, coi đây là đánh bạc.

Đến tháng 9/2024, sau khi Kalshi khởi kiện và toà án liên bang xử Kalshi thắng, CFTC buộc phải chấp nhận cho phép các hợp đồng dự đoán chính trị. Tháng 5/2025, CFTC chính thức rút đơn kháng cáo, dọn đường cho Kalshi mở thị trường dự đoán kết quả chính trị hợp pháp.

Tương tự, tháng 7/2025, Polymarket cũng lách luật thành công bằng cách thâu tóm một sàn phái sinh được cấp phép (QCEX), qua đó được “bật đèn xanh” để hoạt động tại Mỹ một cách hợp pháp từ tháng 9/2025. Tháng 7/2025, Predictlt cũng đã thắng kiện và khôi phục hoạt động.

Những diễn biến này cho thấy rủi ro pháp lý đang giảm dần. Thay vì cấm tiệt, nhà nước có xu hướng đưa prediction market vào khuôn khổ quản lý, nghĩa là người tham gia sẽ an toàn hơn về mặt pháp luật lẫn tài sản.

Tất nhiên ở các quốc gia khác (trong đó có Việt Nam), lĩnh vực này vẫn chưa có tiền lệ rõ ràng, nên nếu tự ý tham gia các nền tảng quốc tế, người dùng cần tự đánh giá rủi ro như bị chặn IP, chặn tài khoản nếu sau này cơ quan chức năng trong nước siết chặt.

Prediction market sẽ là xu hướng lớn như meme coin, perp DEX… hay chỉ là trào lưu ngắn hạn?

Prediction market đang trên đà bứt phá mạnh mẽ, có dấu hiệu của một xu hướng dài hạn chứ không chỉ sớm nở tối tàn.

Năm 2024 được xem là năm bùng nổ của các nền tảng dự đoán, phần lớn nhờ sự kiện bầu cử Tổng thống Mỹ 2024. Trong năm này, Polymarket – nền tảng lớn nhất, ghi nhận khoảng 9 tỷ USD khối lượng giao dịch.

Số người dùng hoạt động cũng lập kỷ lục 314,000 người/tháng vào cuối năm 2024. Đây là con số vượt xa giai đoạn trước đó, chứng tỏ prediction market đã thu hút sự quan tâm chưa từng có.

Bước sang 2025, Polymarket vẫn duy trì khối lượng 1 tỷ USD mỗi tháng, khoảng 50% so với mức đỉnh nhưng vẫn rất cao so với trước đây. Đặc biệt, tháng 8/2025, Polymarket tạo kỷ lục mới với 13,800 phiên cược được mở trong một tháng, tăng 44% so với tháng 7.

Động lực lớn biến prediction market thành xu hướng bền vững chính là việc mở rộng sang lĩnh vực thể thao và giải trí, những nội dung có sức hút đại chúng quanh năm, thay vì chỉ giới hạn trong các sự kiện chính trị, kinh tế lớn.

Từ cuối năm 2024, Kalshi đã xoay trục sang thị trường thể thao, đến mức 75% hoạt động giao dịch trên sàn này năm 2025 là đặt cược thể thao.

Nửa đầu năm 2025, Kalshi xử lý tới 2 tỷ USD khối lượng đặt cược thể thao, với những sự kiện như NCAA March Madness (Giải Bóng rổ Đại học vô địch Quốc gia Mỹ) hay vòng playoff NBA đem về khối lượng giao dịch lần lượt là 513 triệu USD và 453 triệu USD.

Khi mùa giải NFL 2025 (bóng bầu dục Mỹ) khởi tranh, Kalshi đã ghi nhận khối lượng 441 triệu USD chỉ trong 4 ngày đầu mùa giải, vượt cả cao điểm đặt cược bầu cử trước đó.

Không chỉ Kalshi, Polymarket cũng bùng nổ ở mảng thể thao khi phiên dự đoán nhà vô địch Super Bowl 2026 trên nền tảng này đã có hơn 45 triệu USD tiền cược, nhiều trận đấu riêng lẻ cũng thu hút trên 1 triệu USD mỗi trận.

Bên cạnh đó, sự tham gia của các ông lớn và cộng đồng mainstream cũng báo hiệu prediction market đang trở thành xu hướng chính thống.

Tháng 6/2025, mạng xã hội X (Twitter) của Elon Musk hợp tác với Polymarket để tích hợp dữ liệu thị trường dự đoán theo thời gian thực. Người dùng có thể thấy ngay trên X các dự đoán về các sự kiện đang hot (dưới dạng phần trăm Yes/No), tạo ra một “phong vũ biểu” về dư luận. Đây là tiền đề để prediction market tiếp cận hàng trăm triệu người dùng phổ thông.

Chưa dừng lại ở đó, tháng 7/2025, Donald Trump Jr. – con trai Tổng thống Mỹ, cũng tham gia ban cố vấn của Polymarket, càng thu hút sự chú ý từ giới chính trị và truyền thông.

Ở thị trường truyền thống, tháng 8/2025, nền tảng giao dịch chứng khoán Robinhood cũng công bố bước chân vào thị trường dự đoán, khởi đầu với các kèo NFL và giải thể thao đại học Mỹ.

Những nền tảng prediction market nổi bật hiện nay

Hai cái tên nổi trội nhất là Polymarket và Kalshi, mỗi nền tảng có một thế mạnh riêng. Polymarket được coi là “Uniswap của prediction market”, đây là nền tảng phi tập trung lớn nhất trong lĩnh vực, chạy trên blockchain Polygon.

Polymarket cho phép người dùng toàn cầu tạo và giao dịch các thị trường dự đoán đa dạng, từ chính trị, thể thao đến thời tiết, giải trí.

Điểm mạnh của Polymarket là giao diện đơn giản, trực quan và thanh khoản tốt nhờ cơ chế order book on-chain. Người dùng chỉ cần ví crypto và USDC để tham gia, không cần KYC, không giới hạn vốn, hoàn toàn ẩn danh.

Nền tảng này cũng nổi tiếng nhờ dự đoán đúng chiến thắng của ông Donald Trump trong cuộc bầu cử 2024, đi ngược lại nhiều cuộc thăm dò dư luận của các hãng truyền thông lớn tại Mỹ, khẳng định sức mạnh trí tuệ của đám đông.

Về quy mô, Polymarket dẫn đầu mảng prediction market với khối lượng giao dịch vượt 7.7 tỷ USD trong năm 2025 (tính đến cuối tháng 8, theo CCN).

Nếu Polymarket là phương án phi tập trung, thì Kalshi đại diện cho cách tiếp cận phi tập trung, tuân thủ luật pháp. Sàn này đặt trụ sở tại New York, được CFTC cấp phép sàn giao dịch sự kiện (event exchange), nghĩa là hợp pháp cho người Mỹ cá cược vào kết quả sự kiện tương lai.

Người chơi chỉ cần đăng ký tài khoản với KYC cơ bản, sau đó nạp USD để giao dịch, tương tự sử dụng một sàn chứng khoán online. Kalshi không có token mà kiếm tiền qua phí giao dịch (miễn phí cho lệnh tạo phiên cược).

Tốc độ tăng trưởng của Kalshi rất ấn tượng. Doanh thu năm 2024 đạt khoảng 24 triệu USD, tăng 1,220% so với năm 2023. Khối lượng giao dịch năm 2024 đạt xấp xỉ 1.97 tỷ USD, gấp hơn 10 lần so với 183 triệu USD của năm 2023. Tháng 6/2025, Kalshi đã gọi vốn thêm 185 triệu USD với định giá 2 tỷ USD.

Ngoài hai cái tên trên, prediction market đang bước vào giai đoạn mở rộng với nhiều dự án mới. Limitless Exchange nổi bật trên mạng Base, tập trung vào các phiên cược giá crypto và cổ phiếu ngắn hạn theo khung giờ/ngày, biến trading thành trò chơi dự đoán.

Chỉ sau vài tháng thử nghiệm, Limitless Exchange đã xử lý khối lượng hơn 290 triệu USD, được hậu thuẫn bởi hệ sinh thái Base và Limitless Labs, hứa hẹn trở thành mảnh ghép quan trọng trong mảng dự đoán tài chính phi tập trung.

Football Fun cũng trên Base, kết hợp giữa bóng đá và prediction market. Người chơi có thể mua bán “cổ phiếu” cầu thủ dựa trên phong độ thực tế, giá biến động theo màn trình diễn hàng tuần. Dự án này nhanh chóng tạo tiếng vang, đạt 100 triệu USD TVL chỉ sau 2 tuần ra mắt, cho thấy sức hút mạnh mẽ từ cộng đồng fan thể thao lẫn crypto.

Noise lại đi theo hướng độc đáo, cho phép đầu cơ vào mức độ quan tâm của các chủ đề, narrative. Thay vì cược giá token, người dùng đặt cược xem một trào lưu có “hot” hay không dựa trên dữ liệu thảo luận, tìm kiếm. Delphi Digital đã có phân tích riêng về Noise, phản ánh sự quan tâm đến tiềm năng tạo ra một “thị trường xu hướng xã hội” mới.

Ngoài ra, còn nhiều nền tảng đáng chú ý khác như SX Network (thể thao on-chain), Zeitgeist (trên Polkadot), Omen (trên Gnosis).

Disclaimer: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin, không phải lời khuyên tài chính hay đầu tư. Nội dung được tổng hợp từ các nguồn công khai và không bảo đảm kết quả trong tương lai. Upside không chịu trách nhiệm cho bất kỳ rủi ro hay tổn thất nào phát sinh từ việc sử dụng thông tin này.

Đọc thêm: Prediction Market đã đúng về T1 và Faker, tiếp theo là chiến thắng của Trump hay Harris?