Cập nhật các dự án Zero-knowledge Proof nổi bật đầu 2023

Tại sao công nghệ ZK lại bất ngờ được chú ý?

Vào ngày 10/02, CEO của Binance - CZ đã chia sẻ về việc Binance sẽ sớm áp dụng công nghệ zk-SNARK cho hệ thống Proof of Reserve của mình. Ngay lập tức, công nghệ ZK đã trở thành tâm điểm của sự chý ý. (ZK là công nghệ mật mã học cho phép bên A chứng minh với bên B rằng họ biết một giá trị x mà không cần tiết lộ bất kỳ thông tin nào khác).

Hai dự án Ethereum Layer 2 áp dụng công nghệ ZK lớn trong thị trường là zkSync và StarkNet được cho là sẽ sớm phát hành token cũng thu hút sự quan tâm từ cộng đồng. Trong tương lai gần, nhiều dự án zkEVM (một loại máy ảo Ethereum có khả năng diễn giải công nghệ ZK) được triển khai chính thức cũng có khả năng giúp hệ sinh thái ZK bùng nổ.

Hãy cùng nhìn lại một vài dự án ZK đáng chú ý có vốn hóa cao, phát triển công nghệ mới, được đầu tư và hợp tác với các tổ chức lớn cùng nhiều thành tựu đạt được. 

Các dự án ZK nổi bật

Polygon (MATIC)

Polygon là một Layer 2 trên Ethereum, được phát triển sử dụng công nghệ ZK. Polygon cho phép các nền tảng xác thực lượng lớn dữ liệu giao dịch trước khi gộp và xác nhận chúng trên Ethereum. Hiện Polygon có mức vốn hóa thị trường đạt hơn 12 tỷ USD. 

Công nghệ ZK-rollup đã được Polygon phát triển trong ba năm với nhiều cột mốc quan trọng:

• 5,000 hợp đồng thông minh (smart contract) được triển khai
• 300,000 giao dịch được thực hiện
• 75,000 ZK-Proofs được tạo
• 84,000 ví được tạo
• 2 cuộc kiểm toán công khai của bên thứ ba được thực hiện. 

Với những thành quả trên, Polygon đã giúp giảm 90% phí gas so với Ethereum với tốc độ giao dịch đạt 2000 giao dịch/ giây.

Vào ngày 14/02, Polygon thông báo sẽ chính thức triển khai giải pháp zkEVM vào ngày 27/03 sau khi trải qua một loạt bài kiểm tra và kiểm toán, giúp gia tăng mức độ bảo mật. Đây có thể là nhân tố giúp hệ sinh thái Polygon phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới. 

Dự án cũng hợp tác với nhiều thương hiệu lớn như Starbusk, Disney, Nike, Instagram… Ngày 15/2, ông lớn trong ngành game Square Enix cũng tuyên bố kế hoạch phát hành game trên Polygon. 

Lượng token MATIC phân bổ cho các quỹ đầu tư hiện đã được unlock hoàn toàn vào đầu 2023. MATIC đã đạt mức tăng trưởng hơn 70% trong những ngày qua.

Trước đó, vào tháng 11/2021, Matter Labs - công ty đứng sau Polygon, đã huy động thành công 50 triệu USD vòng Series B do quỹ 3AC dẫn đầu để xây dựng công nghệ zkEVM.

Mina Protocol (MINA)

Mina Protocol là blockchain có dung lượng siêu nhẹ, được phát triển kết hợp hai công nghệ zk-SNARKs và cơ chế PoS. Với kích thước chỉ khoảng 22KB (so với blockchain Bitcoin là 300GB), Mina tạo ra các block cực nhỏ có khả năng xử lý và lưu trữ thông tin lớn trong khi vẫn đảm bảo tính bảo mật cao. Hiện Mina Protocol có mức vốn hóa thị trường là 994 triệu USD, tương đối thấp so với các Layer 1 khác (Avalanche - 5 tỷ USD, Polygon - 12 tỷ USD…).

Vào ngày 15/02, Mina thông báo ra mắt chương trình zkIgnite, cho phép các nhà phát triển xây dựng, thử nghiệm và triển khai các dự án zkApps. Điều này thể hiện mức độ quan tâm mà dự án dành cho công nghệ ZK. 

Lượng MINA phân bổ cho các quỹ đầu tư và các nhà đóng góp chính đã được unlock hơn 90%. Đợt unlock tiếp theo của MINA là vào năm 2024, do đó token MINA không bị lạm phát trong năm 2023. 

Đầu 2023, số ví stake MINA tăng đột biến từ 1,000 ví lên hơn 55,000 ví với tỉ lệ stake là 99.14%. Nguồn cung hạn chế có thể là một trong những lý do khiến giá MINA tăng mạnh những ngày qua. 

Mina Protocol được nhiều quỹ lớn đầu tư như 3AC, Coinbase Ventures, Paradigm, Polychain Capital, Hashkey… Vào tháng 9/2021, Mina đã thông báo hợp tác cùng Polygon nhằm tăng khả năng mở rộng, quyền riêng tư và khả năng xác minh nâng cao. 

Bên cạnh Polygon và Mina Protocol, zkSync cũng phát triển công nghệ EVM tương tự với sản phẩm zkPorter, đưa dữ liệu giao dịch thiết yếu ra khỏi chuỗi (off-chain).

zkSync

zkSync là giải pháp mở rộng Layer 2 trên Ethereum sử dụng công nghệ ZK Rollup. zkSync 2.0 là sự kết hợp của zkSync, zkEVM và zkPorter. Trong khi zkSync di chuyển token và hoạt động như một phương tiện thanh toán, zkSync 2.0 cho phép triển khai các Dapp với tính năng tương thích với EVM. Ngày nay, khi nói về zkSync, người ta thường nhắc đến zkSync 2.0 nhiều hơn. 

Phí giao dịch trên zkSync thấp hơn 50 lần so với mạng lưới chính trên Ethereum. Bản testnet của zkSync 2.0 đã đạt được nhiều cột mốc quan trọng trong 4 tháng qua: 

• 9 triệu giao dịch được thực hiện
• 30,000 hợp đồng thông minh được triển khai
• 497,000 địa chỉ ví hoạt động

Vào ngày 16/02, zkSync đã thông báo bước vào giai đoạn Fair Onboarding Alpha và triển khai toàn bộ mã nguồn mở của dự án. Tại đây, các dự án được phê duyệt (whitelist) sẽ có thể xem, chỉnh sửa và thực hiện fork mã code trên zkSync Era bao gồm hợp đồng thông minh, trình sắp xếp thứ tự (sequencer), trình chứng minh (prover) và trình tăng tốc GPU (GPU accelerator). 

Sau giai đoạn này, dự án sẽ bước vào giai đoạn Fill Launch Alpha, nơi nhà phát triển có thể triển khai các mã code trên zkSync 2.0 và người dùng có thể sử dụng các Dapp trên zkSync 2.0. Thời điểm ra mắt của giai đoạn này chưa được ấn định cụ thể. 

Các cột mốc tiếp theo của dự án bao gồm Full Launch Alpha và Layer-3 Testnet. 

zkSync đã gọi vốn thành công hơn 450 triệu USD với sự tham gia của các quỹ đầu tư lớn như Binance, Coinbase Ventures, a16z, Consensys… Hiện dự án chưa ra mắt token. Các nhà đầu tư yêu thích dự án có thể theo dõi thêm về việc ra token của dự án. 

StarkNet 

StarkNet là một Layer 2 khác trên Ethereum. Dự án này được phát triển bởi StarkWare, áp dụng công nghệ STARK proof để triển khai và xác minh ZK proof. Vào tháng 2/2023, StarkNet đã quyết định chọn Chainlink làm đơn vị cung cấp oracles cho mình. 

Hiện giải pháp của StarkNet đã tạo ra: 

• 300 triệu giao dịch được thực hiện
• 800 tỷ USD được giao dịch
• 95 triệu NFT được phát hành

Vào tháng 11/2022, dự án phát hành token STRK, token này được sử dụng để quản trị, staking hay trả phí. STRK cũng được sử dụng để trả một phần chi phí hoạt động của oracles Chainlink. 

Tuy nhiên, việc phân phối token chưa được quyết định và token cũng chưa được mở bán chính thức. Phần lớn token được giữ bởi cổ đông, nhân viên và nhà phát triển StarkWare với thời hạn khóa là bốn năm. Sau năm đầu tiên, token STRK sẽ được phát hành dần dần. 

Immutable X (IMX) 

Immutable X là giải pháp Layer 2 trên Ethereum, được phát triển bởi công nghệ ZK rollups của StarkWare nhằm hỗ trợ đúc (mint) và giao dịch NFT. Hiện dự án đạt mức vốn hóa 909 triệu USD. Tính đến tháng 2/2023, lượng người dùng của Immutable X đạt mức hơn 100,000 người (theo Dune Analytics). 

Immutable X đã phát triển công nghệ APIs và SDKs cho phép các nhà phát triển game blockchain xây dựng trò chơi. Ngoài ra, dự án cũng phát triển thị trường NFT khi hợp tác cùng GameStop và ra mắt sàn giao dịch GameStop NFT. 

Lượng token được unlock sắp tới của Immutable còn chiếm khá nhiều, khoảng 55% tổng cung IMX. Dự kiến IMX sẽ hoàn thành phân phối token vào cuối năm 2025. Nhà đầu tư nên lưu ý điều này trước khi quyết định đầu tư IMX dài hạn.

Một số dự án zk khác nổi bật có thể kể đến:

• Scroll: Dự án xây dựng giải pháp zkEVM hợp tác cùng tổ chức Ethereum Foundation's PSE (Privacy and Scaling Explorations - Khám phá về quyền riêng tư và khả năng mở rộng).
• Applied ZKP: Dự án phát triển zk-rollup tương thích với EVM, được hỗ trợ bởi Ethereum Foundation. 

Ethereum Shanghai ảnh hưởng thế nào đến các dự án ZK?

Sau khi Ethereum Shanghai diễn ra, các nhà phát triển có khả năng sẽ tập trung mở rộng quy mô ETH thông qua các dự án ZK.   

Nguyên nhân là do sau khi mạng Ethereum được nâng cấp, nhu cầu về ETH tăng lên khi nhiều người dùng và nhà phát triển tăng cường hoạt động trên mạng Ethereum. Điều này có thể khiến mạng lưới tắt nghẽn, phí gas và giá ETH tăng mạnh. Để có thể giải quyết vấn đề này, các dự án ZK trên Ethereum sẽ được quan tâm phát triển nhiều hơn nữa để có thể gia tăng tốc độ và hiệu quả của mạng.

Đọc thêm Nâng cấp Shanghai và sự tác động tới Ethereum.

Tổng kết

Công nghệ ZK đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của thị trường crypto nói chung và hệ sinh thái Ethereum nói riêng. Cuộc chiến giữa các dự án zkEVM đang trở nên ngày càng gay gắt. Công nghệ ZK dự kiến sẽ tiếp tục có nhiều đổi mới và được ứng dụng rộng rãi hơn. Do đó nhà đầu tư có thể cân nhắc tiếp tục nghiên cứu sâu về các dự án áp dụng công nghệ này để có thể nắm bắt cơ hội khi hệ sinh thái ZK thực sự phát triển mạnh mẽ.