Fee switch là gì? Liệu các dự án có nên chia sẻ doanh thu?

Fee switch là gì?

Fee switch là cơ chế cho phép giao thức chia sẻ một phần doanh thu của dự án cho những người nắm giữ token. Cơ chế này chỉ có thể được triển khai khi đạt được sự đồng thuận của cộng đồng trong quá trình bỏ phiếu.

Mục đích của fee switch là tăng giá trị của những token nền tảng, giúp người nắm giữ không chỉ sử dụng token cho việc quản trị hay bỏ phiếu, mà còn có thể nhận lợi nhuận/doanh thu như lợi ích tham gia hệ sinh thái dự án.

Mặc dù fee switch đem lại những lợi ích lớn cho cộng đồng dự án, nhưng vẫn nhiều đội ngũ lại quyết định không chia sẻ doanh thu. Lý do lớn đến từ những rủi ro pháp lý và nhược điểm trong cơ chế hoạt động của fee switch.

Tại thị trường crypto, nhiều dự án lớn đã tích hợp cơ chế fee switch như GMX, Frax Finance… Và cũng nhiều dự án nhiều lần thất bại trong việc đề xuất fee switch như Uniswap, Aave…

Mô hình hoạt động của fee switch

Fee switch không phải cơ chế được kích hoạt mặc định. Thông thường, việc triển khai fee switch phải trải qua những quy trình cơ bản. Bắt đầu bằng việc đề xuất trên diễn đàn dự án, với những thông tin gồm:

• Lý do áp dụng fee switch.
• Tỷ lệ phân bổ doanh thu.
• Hình thức trả thưởng token (chẳng hạn như stablecoin, token dự án…).

Tuỳ thuộc vào quy trình dự án, thời gian thảo luận có thể diễn ra 2-7 ngày. Sau khi kết thúc việc đề xuất và tìm ra phương án cuối cùng về fee switch, đội ngũ dự án sẽ yêu cầu cộng đồng tham gia bỏ phiếu “có” hoặc “không”. Đa phần các dự án đều thực hiện bỏ phiếu trên nền tảng Tally hoặc Snapshot. Ngoài ra, khi fee switch được thông qua, các dự án sẽ yêu cầu người dùng stake token của nền tảng để nhận lại doanh thu.

Nhìn chung, mô hình hoạt động của fee switch tương đối đơn giản, nhưng nhược điểm duy nhất của cơ chế này là tỷ lệ phân bổ doanh thu ban đầu buộc phải thay đổi. Trong trường hợp tỷ lệ phân bổ và tham số (parameter) tính toán rủi ro không chính xác, fee switch sẽ là cơ chế gây nên sự xung đột lợi ích trong cộng đồng.

Ví dụ về Sushiswap - sàn DEX trên mạng lưới Ethereum, trước khi triển khai fee switch, nền tảng phân bổ 0.25% phí giao dịch cho người cung cấp thanh khoản (LP) và 0.05% về kho bạc (treasury). Sau khi áp dụng fee switch, tỷ lệ phân bổ doanh thu cho kho bạc Sushiswap buộc phải giảm xuống để chia sẻ cho người nắm giữ token SUSHI.

Mặc dù Sushiswap không phải trường hợp thất bại vì fee switch, nhưng người dùng sẽ thấy fee switch là cơ chế “hi sinh” một phần lợi ích của các thực thể để phân bổ lại người nắm giữ token.

Bối cảnh ra đời fee switch

Vào năm 2020-2022, thời điểm khi đa số token của dự án DeFi luôn bị gắn mác không có nhiều giá trị ngoại trừ tham gia quản trị và biểu quyết. Tuy nhiên theo báo cáo của Keyrock, đây cũng là khoảng thời gian DeFi bùng nổ, với những dự án có thể đạt doanh thu lên tới gần con số 500 triệu USD một tháng và tỷ lệ giao dịch từ DEX so với CEX tăng từ 2.5% lên mức 7% - 10%.

Mặc dù xu hướng DeFi phát triển tốt, giá trị của các token giao thức lại không tương xứng, dẫn đến nhu cầu tăng tính ứng dụng của token. Trong bối cảnh này, Uniswap - một trong những dự án dẫn đầu DeFi, đã giới thiệu đề xuất chia sẻ doanh thu (fee switch). Theo đề xuất này, một phần lợi nhuận vốn có của các LP được phân phối lại cho những cá nhân nắm giữ token UNI.Tuy nhiên, đề nghị này đã gây tranh cãi lớn trong cộng đồng Uniswap, phân luồng thành hai phe UNI holder và LP.

Giả định giao thức tăng giá trị sử dụng token UNI nhưng đổi lại phải giảm lợi nhuận của LP. Theo đó, nếu các LP không thấy lợi nhuận hấp dẫn, họ sẽ rút thanh khoản và dẫn tới việc giao thức Uniswap thiếu hụt người dùng và doanh thu. Thậm chí, doanh thu sụt giảm cũng làm động lực nắm giữ token UNI của người dùng không còn, nguy cơ sụt giảm dễ dàng xảy ra.

Vì vậy, kết quả đề xuất của Uniswap không nhận được sự đồng thuận của cộng đồng. Đã có một số cá nhân đề xuất giảm tỷ lệ phân bổ doanh thu cho kho bạc Uniswap, sang người nắm giữ token. Tuy nhiên, tham số và tỷ lệ không phù hợp cũng đã khiến đề xuất bị bãi bỏ.

Đề xuất thất bại, nhưng từ khoá, khái niệm và cơ chế fee switch nhận nhiều sự chú ý của các giao thức DeFi khác. Họ rút kinh nghiệm từ Uniswap và đã cải tiến mô hình fee switch, hướng tới việc duy trì sự cân bằng quyền lợi giữa các bên trong giao thức.

Một số dự án sử dụng fee switch

Tại thị trường crypto, fee switch đã được nhiều dự án áp dụng, nhưng mô hình lại chưa đem lại nhiều tính bền vững cho sản phẩm kể cả những cá nhân nắm giữ token của họ. Do đó, dưới đây là một số dự án cải tiến hiệu quả mô hình fee Switch, được nhiều cá nhân lớn chú ý và ủng hộ.

Token ENA của giao thức Ethena

Ngày 7/11/2024, quỹ đầu tư Wintermute đã ra một đề xuất lên diễn đàn của Ethena, yêu cầu đội ngũ dự án “bật công tắc” fee switch và chia sẻ một phần doanh thu cho những người stake token ENA. Mặc dù tại thời điểm viết bài, Ethena vẫn chưa chính thức triển khai fee switch, nhưng đề xuất trên đã được thông qua và fee switch sẽ sớm được áp dụng vào giao thức.

Trước đây, mô hình của Ethena hoạt động như sau:

• Người dùng sử dụng token stETH để mint stablecoin USDe.
• Sau đó, giao thức mở một vị thế short token ETH với khối lượng tương đương số stETH dùng để mint.

Với mô hình này, lợi nhuận của Ethena đến từ hai nguồn chính:

• Lợi nhuận đến từ liquid staking token stETH.
• Funding rate từ vị thế short, hoặc lợi nhuận từ vị thế Short nếu thị trường trong xu hướng giảm.

Đọc thêm: Phân tích Ethena - Cơ chế, rủi ro và cơ hội với USDe.

Tuy nhiên, 80% lợi nhuận của giao thức chia cho những cá nhân nắm giữ stablecoin USDe và 20% chuyển vào quỹ dự phòng của Ethena. Điều này khiến token ENA gần như không hưởng bất kỳ quyền lợi từ doanh thu của Ethena.

Theo đó trong đề xuất của Wintermute, một phần lợi nhuận đang chia cho người nắm giữ USDe sẽ được phân bổ lại cho những cá nhân stake ENA. Dù cơ chế này có nguy cơ gây ra xung đột quyền lợi giữa hai nhóm USDe và ENA, nhưng Wintermute thành công trong việc cân bằng lợi ích giữa hai bên.

Theo ước tính của Bankless, APY của người nắm giữ USDe sẽ giảm từ 12% xuống thấp nhất 7.5% nếu áp dụng fee switch. Nhưng mức APY này vẫn đủ hấp dẫn khi so sánh với các dự án stablecoin khác trong thị trường crypto, đồng thời vẫn áp dụng được doanh thu cho token ENA.

Token BLUR của NFT Marketplace BLUR

Một trong những sàn giao dịch NFT Marketplace hàng đầu tại thị trường crypto - Blur, với khối lượng giao dịch mỗi ngày dao động từ 2 triệu - 4 triệu USD, chiếm 60%-70% thị phần NFT Marketplace. Tuy nhiên, Blur lại không tạo ra bất kỳ doanh thu cho bản thân, bởi chính sách không thu phí giao dịch (0% trading fee).

Với việc không có doanh thu cộng kèm token BLUR chưa tạo nhiều giá trị, ngày 12/11/2024, một người dùng tên SplitCapital đã đề xuất bật cơ chế fee switch cho nền tảng Blur. Theo đề xuất, Blur nên tăng mức phí giao dịch lên 0.5% dựa trên tổng khối lượng giao dịch, đồng thời phân phối lại toàn bộ doanh thu cho người nắm giữ token BLUR.

Cụ thể, nếu triển khai fee switch, mô hình hoạt động của Blur như sau:

• 100% doanh thu từ NFT Marketplace Blur được chia sẻ cho những người stake token BLUR. Trước đây dự án không áp dụng phí giao dịch, nên việc chia sẻ 100% doanh thu cũng không ảnh hưởng quá nhiều tới đội ngũ dự án.
• Những cá nhân stake token nhận về token veBLUR. Người nắm giữ token veBLUR có thể tham gia bỏ phiếu vào các bộ sưu tập NFT. Bộ sưu tập nhận NFT càng nhiều số phiếu, phần thưởng từ điểm thưởng airdrop Blur sẽ chia cho những cá nhân tham gia giao dịch bộ sưu tập NFT này càng tăng.

Có thể thấy, cơ chế fee switch của đề xuất này kết hợp thêm yếu tố ve(3,3). Mô hình này sẽ tạo động lực cho nhiều cá nhân tham gia giao dịch bộ sưu tập NFT được bình chọn. Càng nhiều giao dịch, doanh thu gia tăng và tiếp tục tạo động lực cho người stake token BLUR.

Tại thời điểm viết bài, đề xuất này vẫn đang trong giai đoạn tranh luận và chưa triển khai, bởi các tham số (parameter) vẫn chưa phù hợp với dự án. Nhưng cộng đồng của Blur hưởng ứng khá tích cực về việc triển khai fee switch, nên khả năng cao Blur sẽ áp dụng fee switch trong tương lai gần.

Ngoài những dự án trên, một số giao thức được cộng đồng kỳ vọng sẽ mở ra cơ chế fee switch, như Aave (AAVE), LayerZero (ZRO), EigenLayer (EIGEN), Raydium (RAY)...

Và vẫn còn một trường hợp đặc biệt mà đa phần mọi người đều mong muốn “bật” fee Switch, đó là Uniswap. Tuy nhiên, vấn đề pháp lý cộng kèm đội ngũ chưa tìm kiếm ra mô hình fee switch hiệu quả là nguyên do đội ngũ vẫn chưa thể áp dụng cơ chế fee switch.

Nhược điểm của fee switch

Fee switch đã được nhiều dự án áp dụng và một số đội ngũ tạo dựng được thành công nhất định. Tuy nhiên, không ít dự án lại thất bại khi triển khai mô hình này, vậy đâu là nguyên nhân? Và tại sao nhiều dự án lớn vẫn dè dặt trước việc chia sẻ doanh thu thông qua fee switch?

Nhược điểm đầu tiên của fee switch kể đến là sự nhầm lẫn trong thị trường truyền thống. Fee switch chia sẻ một phần doanh thu cho người nắm giữ token. Điều này tương tự như cách thức hoạt động của cổ tức (dividends) tại các công ty truyền thống, dẫn tới hệ quả token dễ dàng bị nhầm lẫn với chứng khoán. Do đó, khái niệm fee switch chưa rõ ràng cũng khiến nhiều quốc gia đã cấm cơ chế fee switch để hạn chế mâu thuẫn, điển hình như Trung Quốc, Mỹ…

Bên cạnh rào cản pháp lý, fee switch là con dao hai lưỡi. Cơ chế này có thể đem lại sự bền vững cho cộng đồng, nhưng nếu không triển khai đúng cách, hệ quả có thể bao gồm:

• Xung đột lợi ích giữa các bên, người dùng rời bỏ dự án.
• Kinh phí phát triển sản phẩm thiếu hụt, bởi doanh thu phân bổ đã giảm.

Thông thường, các dự án triển khai fee switch thành công đều có mô hình hoạt động ổn định, sản phẩm tốt và tỷ lệ phân bổ doanh thu giữa các bên phù hợp. Các bên tham gia nhận doanh thu này có thể kể đến như đội ngũ dự án, người cung cấp thanh khoản, người nắm giữ token…

Ngoài ra, đối với những dự án đã ra token và sản phẩm chưa tạo nhiều doanh thu, việc ra mắt fee switch sẽ hạn chế động lực phát triển cho chính đội ngũ dự án.

Ưu điểm sử dụng fee switch

Như đã đề cập ở trên, fee switch gặp nhiều rào cản về khía cạnh pháp lý. Nhưng trong năm 2024, Donald Trump - một cá nhân thường xuyên công khai ủng hộ thị trường crypto, đã đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ. Vì vậy, một số người cho rằng Trump sẽ nới lỏng và định hình lại khung pháp lý, đặc biệt ở cơ chế fee switch.

Trong trường hợp pháp lý rõ ràng, những dự án lớn có thể dễ dàng tích hợp fee switch như Aave, Raydium, Uniswap…

Thậm chí pháp lý minh bạch cũng có thể là dấu hiệu thúc đẩy những dự án “nhiều doanh thu nhưng chưa phát hành token” bước vào giai đoạn chia sẻ lợi nhuận về cộng đồng, bắt đầu với việc ra mắt token. Điển hình như Polymarket, Pump.fun…

Bên cạnh đó, áp dụng fee switch không chỉ giúp dự án chia sẻ lợi ích kinh tế với cộng đồng mà còn mang lại nhiều lợi ích khác:

• Tăng giá trị token: fee switch tạo động lực cho người dùng nắm giữ và stake token, góp phần gia tăng nhu cầu và giá trị token trên thị trường.
• Giảm tỷ lệ lạm phát: Nhiều dự án hiện nay phải phát hành thêm token để thu hút người dùng. Fee switch giúp tạo doanh thu thực tế, từ đó giảm bớt sự phụ thuộc vào việc phát hành token mới.

Xây dựng cộng đồng bền vững: Khi người nắm giữ token nhận được lợi ích trực tiếp từ doanh thu của dự án, họ sẽ có động lực gắn bó lâu dài hơn, tạo sự ổn định cho hệ sinh thái và tăng tính phi tập trung.